11-sinf Ma’naviyat asoslari aa 1-dars: Inson — kishilik jamiyatining ijodkori

II. O’tilgan mavzuni takrorlash:

“ Guruhlarda ishlash”

O’quvchilar 2 guruhga bo’linadi. Har bir guruh uyga berilgan mavzuga oid atamalardan o’z guruhlariga nom qo’yib olishadi hamda guruhga qo’yilgan nomga qisqacha ta’rif berishadi.

III. Yangi dars mavzusi mazmunini tushuntirish:

FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR:

1. Nega adabiyot ma’naviyatga yetaklovchi asos deyiladi? Rasmlar orqali fi kringizni asoslang.

2. Ma’naviyatni yuksaltirishda adabiyotning o‘rni qanday?

3. Adabiyotsiz ma’naviy merosni avlodlarga yetkazish mumkinmi?

Bir odam ishlab chiqarish korxonasida ishlaydi, u telefon, televizor, mashina yoki oyoq kiyim

ishlab chiqaradi. Uning mehnatiga xaridori bo‘lgan iste’molchilar mahsulotdan foydalanib, baho berishlari mumkin. Boshqa odam ijod qiladi. She’r yoki badiiy roman yozadi. Uning bahosini kim chiqaradi? Umuman, badiiy ijodni baholay olamizmi? Ijodkor insonning qobiliyati, iste’dodi, ichki kechinmalarining bahosi qanday bo‘ladi? Buning javobi qiyin. Tug‘ma iste’dodni, qobiliyatni,

adabiyotni baholab bo‘lmaydi. Har kim o‘zicha baho beradi, o‘z dunyoqarashi doirasida qabul qiladi.

Millati, yurti, xalqining dard-u tashvishini, yutuqlarini yurak-yuragidan, qalb qo‘ridan chiqarib qog‘ozga tushirgan inson ijodining bahosi ancha mushkul bo‘ladi. Mana sizga adabiyotning bahosi.

Adabiyot (arab. odoblar yig‘indisi) — umuminsoniy ma’naviyatning tarkibiy qismi, adabiy faoliyat natijasi, jamiyat hayoti va uning takomillashuvida muhim ahamiyat kasb etadigan ijod sohasi. Adabiyot ikki ma’noda qo‘llanadi: 1) keng ma’noda — barcha kitob turlari, gazeta va jurnallarga nisbatan; 2) tor ma’noda — badiiy adabiyot, turli janrdagi badiiy asarlar majmuidir.

Badiiy adabiyot kishilik taraqqiyotining ma’lum bir bosqichida yuzaga kelgan bo‘lib, dastlab og‘zaki ijod namunasi sifatida yaratilib, tildan tilga o‘tib, boyib, nsayqallanib borgan. Yozuv paydo bo‘lgach, odamlarda yozma nutq, yozuv madaniyati rivojlanishi bilan yozma badiiy adabiyot ham shakllana boshladi. Badiiy adabiyot har qaysi xalq ma’naviyatini avlodlardan avlodlarga olib o‘tadigan asosiy vositalardan biriga aylandi. Og‘zaki va yozma adabiyot qaysi xalqqa mansubligidan kelib chiqib, o‘sha xalq nomi bilan qo‘shib yuritiladi.

Umumta’lim muassasalarida adabiyot o‘qitishning bosh maqsadi e’tiqodli, o‘zga insonning tuy g‘ularini anglaydigan, milliy va umumbashariy qadriyatlarga sodiq, yuksak didli, axloqan barkamol, aqlan yetuk, o‘z xatti-harakatlarini boshqara oladigan komil insonning ma’naviy dunyosini shakllantirishdan iboratdir.

Barcha davlatlarda Vatan tushunchasi va vatanparvarlik g‘oyalari mavjud bo‘lib, bunday tuyg‘ular davlat manfaatlariga, xalq tafakkuri, hayot tarzi va ruhiyatini shakllantirish masalasiga bevosita bog‘liq.

Biz shoir deganda, avvalo Alisher Navoiydek benazir zotlarni, yozuvchi deganda, Abdulla Qodiriy, Oybek singari o‘z xalqi uchun nafaqat noyob iste’dodi, ayni paytda butun hayotini bag‘ishlagan buyuk va mo‘tabar insonlarni tasavvur etamiz.

Bir so‘z bilan aytganda, xalqimiz adabiyotni muqaddas va ulug‘ bir dargoh deb biladi. Ana shunday bahoning o‘zi el-yurtimiz hayotida bu soha namoyandalariga, ularning haqqoniy so‘zi, chuqur ma’noli asarlariga ishonch, hurmat-e’tibor va ehtirom azaldan yuksak darajaga ko‘tarilganini yaqqol ko‘rsatib turibdi.