10-мавзу. Маҳалланинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш дастури

10.4. Кооперацияни йўлга қўйиш
Кооперация (лот. cоореrаtiо — ҳамкорлик, биргаликда ишлаш) — 1) жисмоний шахсларнинг биргаликда тадбиркорлик фаолиятини олиб бориш учун ихтиёрийлик асосида бирлашуви; 2) икки ёки бир неча мамлакатларнинг хорижий шериклар иштирокида қўшма ёки ўзаро мувофиклаштирилган ишлаб чиқаришни ташкил этишининг универсал шакли. Бундай К. маҳсулот ишлаб чиқаришни тақсимлашга, коммерсия ҳамкорлиги, хатарларни ўзаро кафолатлаш, инвестицияларни ва саноат сирларини умумий ҳимоя қилишга асосланади. Ўзбекистонда ишга туширилган "СамКочавто", "Кабул-Ўзбек", "Ўздунробита", "ЎзКейсмаш" ва бошқа корхоналар кооперация асосида фаолият юритади (қаранг Меҳнат кооперацияси, Матлубот кооперацияси, Уй-жой коопера цияси, Қишлоқ хўжалиги кооперацияси ва б.)
Меҳнат кооперацияси - меҳнатни ташкил этиш шакли; моддий бойликларни ишлаб чиқариш жараёнида айрим ходимлар ёки жамоаларнинг ягона меҳнат жараёнида ҳамкорлиқда иштирок этишига асосланади. Ходимларнинг асосий қисми бу жараённинг турли операцияларини бажаради. Меҳнат кооперациясининг тараққиёти ишлаб чиқариш кучларининг ривожига боғлиқ. Меҳнат кооперацияси ишлаб чиқариш воситалари ва ишчи кучларидан самарали фойдаланиш, меҳнат унумдорлигини ошириш, маҳсулот сифатини юқори даражада таъминлаш мақсадида ташкил этилади. Меҳнат кооперациясини 2 асосий хилга бўлиш мумкин: оддий кооперация (меҳнат жараёнида ҳамма ходимлар бир турдаги ишни бажарадилар), мураккаб кооперация (меҳнат тақсимотига асосланган кооперация). Меҳнат вази-фаларини чегаралаб, уларни муайян ходимларга (ходимлар гуруҳига) бириктириб қўйиш, уларнинг ўзаро му-носабатлари соҳасини бевосита олдиндан белгилаб беради. Шу сабабли кенг маънода меҳнат тақсимоти тушунчаси ундан ажралмас бўлган кооперация ту-шунчасини ҳам тавсифлайди. Оддий Меҳнат кооперацияси меҳнат тақсимоти ривожланмаган даврда муҳим рол ўйнади. Ибтидоий жамоа тузумида жамоанинг ҳамма аъзолари ишлаб чиқариш воситаларига эгалик қилганлар ва улар оддий Меҳнат кооперациясида қатнашганлар.
Ҳозирги замон корхоналари меҳнатнинг ҳар хил турдаги мураккаб кооперацияси ҳисобланади.
1. Ўзбекистон Республикасида кооперация жисмоний ва юридик шахсларнинг иқтисодий ҳамда ижтимоий фаолиятнинг турли соҳаларида умумий мақсадларга эришиш учун ташкилий жиҳатдан расмийлаштирилган, мулкнинг ширкат (жамоа) шаклига асосланган ихтиёрий бирлашмаларидан (кооперативларидан) иборатдир.
2. Ўзбекистон Республикасида аҳолининг маҳсулотлар, ишлар ва хизматларга бўлган эҳтиёжларини қондириш учун, шунингдек фойда (даромад) олиш мақсадида тузиладиган матлубот, ишлаб чиқариш ва аралаш ишлаб чиқариш-матлубот кооперативлари амал қилади.
Кооперация, шунингдек ўз аъзоларининг уй-жой-маиший ва бошқа ижтимоий эҳтиёжларини қондиришга хизмат қиладиган кооперативларни,(уй-жой-қуриш уй жой кооперативларини, гараж қуриш, чорбоғ қуриш ва шу каби кооперативларни) ҳам ўз ичига олади.
Барча турдаги кооперативлар ва уларнинг хўжалик уюшмаларини тузишнинг, улар фаолиятининг, уларни қайта тузиш ва тугатишнинг умумий ҳуқуқий, иқтисодий ва ижтимоий асослари ушбу Қонун, «Ўзбекистон Республикасидаги корхоналар тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни, Ўзбекистон Республикасининг бошқа қонун ҳужжатлари билан, Қорақалпоғистон Республикасида эса — Қорақалпоғистон Республикаси қонунчилиги билан ҳам тартибга солинади.