1-variant Sug’urtaning paydo bo’lishi va rivojlanishiga tarif bering

32-bilet

1. 
   Sug’urta iqtisodiy kategoriyasining muhim belgilarini izohlab bering
   
2. 
   Sug’urta fondlari va ularning shakllanishini tariflab bering.
   
3. 
   Sug’urta munosabatlarida qatnashuvchi tomonlarning huquq va majburiyatlari
   

1. 
   Sug’urta iqtisodiy kategoriyasining muhim belgilarini izohlab bering
   

2002. 
      ning 5-aprelida O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilgan ’’Sug’urta
      faoliyati to'g‘risida"gi Qonunning 3-moddasida sug‘urtaga qo'yidagicha ta'rif
      berilgan: ‘‘Sug’urta deganda yuridik yoki jismoniy shaxslar to’laydigan sug‘urta
      mukofotlaridan shakllantiriladigan pul fondlari hisobidan muayyan voqea (sug’urta
      hodisasi) yuz berganda ushbu shaxslarga sug‘urta shartnomasiga muvofiq sug‘urta
      tovonini (sug'urta pulini) to‘lash yo’li bilan ulaming manfaatlarini himoya qilish
      tushuniladi”.
      

Bu ta’rifda ta’kidlanishicha. sug’urtadan maqsad sug'urta hodisalari (tabiiy
ofatlar) natijasida yetkaziladigan zararlami qoplash uchun pul fondlarini. ya'ni
sug'urta fondlarini tashkil etishdir. Jismoniy va yuridik shaxslar hisobidan
shakllanidigan bu fondlami hosil qilishda sug’urta tashkilotlari bilan
sug'urtalanuvchilar o'rtasidagi munosabatlar sug'urta shartnomasida aks ettiriladi.
Jismoniy va yuridik shaxslar to’laydigan sug’urta mukofotlari hisobidan
shakllanadigan sug'urta fondlari ulkan miqdorlami tashkil etadi. Sug'urta fondi
mablagiari sug'urta hodisalarining yuz berishi oqibatida yetkazilgan zararlami
qoplashga va ular miqdorlarini kamaytirish maqsadida ogohlantirish choratadbirlariga sarflanadi. Sug'urta tushunchasiga berilgan bu ta'rif iqtisodiy nuqtai
nazardan emas, balki huquqiv jihatdan ahamiyatli ekanligini ta'kidlash o'rinlidir.
Rossiyalik iqtisodchi olim B.Serbinovskiy fikricha: “sug'urta — yuridik va
jismoniy shaxslar to'laydigan sug'urta badallari (mukofotlari)dan shakllanadigan pul
fondlari hisobidan muayyan voqea (sug'urta hodisasi) ro'v berganda ushbu
shaxslaming mulkiy manfaatlarini himoya qilish bo'yicha munosabatlar tizimidir”24.
Ammo shuni yoddan chiqarmaslik zarurki, sug'urta nafaqat yuridik yoki jismoniy
shaxslaming mulkiy manfaatlarini himoya etuvchi vosita, balki jismoniy shaxslaming
hayotiga, sog'lig'iga baxtsiz hodisalar sodir bo'lishi natijasida shikast yetkazilganda
ularga sug'urta to'lovlarini berish vo'li bilan himoya etuvchi vosita hamdir.
Darhaqiqat. sug'urta fondi ko'pchilik jismoniy va yuridik shaxslaming
to‘laydigan sug'urta mukofotlari hisobiga shakllanib, ushbu fondni shakllantirishda
ishtirok etgan shaxslaming mulkiy manfaatlariga tabiiy hodisalar ro'y bcrishi
natijasida zarar yetganda. ushbu fonddan sug'urta qoplamasi beriladi. Lekin,
hammaga emas. Yana bir marta ta’kidlash lozimki. laqat shu fondni tashkil ctishda
qatnashgan shaxslargagina beriladi. ya'ni bir shaxs ko'rgan zarar ko'pchilik o'rtasida
taqsimlanadi.
Sug'urta bozor iqtisodiyoti infrastrukturasining tarkibiy qismi va ishlab
chiqarish munosabatlarining muhim tashkil etuvchi unsurlaridan biridir. Bozor
iqtisodiyoti ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish bilan bevosita bog'liq. Shunday
ekan, ishlab chiqarishga ta’sir qiladigan zararlar bozor iqtisodiyoti yo'nalishlarini
chetlab o'tmaydi. Shu munosabat bilan sug'urta ko'p ukladli xo'jaliklaming har birini
sug'urtalashda, ulaming mol-mulklarini bud saqlashda alohida ahamiyatga ega
bo'ladi. Shunday qilib bozor iqtisodiyotiga o'tish asosida: