|
Suy dinastiyasi (589-618yillar) davrida sug`orish - sistemasi tiklandi va kengaytirildi. Jumladan, VII asr boshlarida shu dinastiyasining 2chi imperatori Yan Guan davrida Xuanxe daryosini Yanszi daryosi bilan bog`laydigan uzunligi 1000 km bo`lgan Buyuk kanal qazildi. Kanal qazilishida Xitoyning turli qismlaridan yig`ib olib kelingan 1 mln.ga yaqin kishi ishlagan. Ammo Suy dinastiyasi uzoq yashamadi. Shimolning janub bilan birlashuvi zaif edi. Markaziy hukumat viloyatlarni yetarli nazorat qila olmadi. Hokimiyat mahalliy zodagonlar qo`lida edi. G`arbda turkiy qabilalarning hujumi imperiyadan juda katta kuch talab qilar edi, shu bilan birga dinastiya imperatorlari istilochilik yurishi bilan band bo`ldi, bular esa imperiyani battar holdan toydirdi. Suy hukumatining Koreyani o`ziga bo`ysundirish yo`lidagi urinishlari barbod bo`ldi, bu esa dinastiyaning uzul-kesil qulashiga sabab bo`ldi.
- 618 – yilda Shimoli-g`arbiy Xitoyning knyazlaridan biri Li Yuan yoki Gaoszu (u kelib chiqish chala turk edi.) imperiyada hokimyatni bosib olib, yangi dinastiya Tan dinastiyasiga asos soldi. Tan imperiyasi Xitoyda 300 yilga yaqin (618- 907 yil)larda yashadi. Uning poytaxti Chan`an (hoz. Sian) shahri edi.Bu shahar katta shahar edi,VIII asrda Chanan aholisi 1 mln.dan ko`p edi. Inperiyaning ikkinchi poytaxti Loyan shahri bo`lib, bu savdo markazi ham edi. Bu dinastiyaning eng kuchli imperatori Li- shi- Min yoki Tayszun (626-649) edi. Bir necha urushlar natijasida Li-shi-Min imperiya chegaralarini ancha kengaytirdi. Xitoyning hududi Shimolda Amur va Xingangacha, janubda Hindiston va Siyomgacha, sharqda Koreyagacha, g`arbda O’rta Osiyoning sharqiy chegaralarigacha borardi.
- Li-shi-Min davrida amaldorlar uchun maxsus unvonlar joriy qilindi. Markaziy idora 6 ta mahkama palatasidan (amaldorlar vazirligi, soliq, harbiy jinoiy ishlarni ko`radigan vazirlik, jamoat ishlari vazirligi, marosim ishlari vazirligi) dan iborat bo`lib, uzil-kesil rasmiylashdi. Joylarga ayrim katta-katta viloyatlar tepasida turuvchi gubernatorlar tayinlandi. Viloyatlar okruglarga, okruglar-uyezdlarga, uyezdlar- bo`lislarga, bo`lislar-qishloqlarga bo`lingan edi.
- Tan dinastiya davrida feodal chek yer sistemasi uzil-kesil qaror topdi, jumladan, davlatga qarashli yerlar fondi oshirildi, bu yerlarga dehqonlar ekin ekar edi. Ularga ko`pdan-ko`p soliqlar solinar va majburiyatlar yuklanar edi. O`ziga berilgan chek yer uchun dehqonlar don tarzida soliq to’lashi, buyumlar tarzida to`lashi, bundan tashqari yiliga 20- 50 kun davlat foydasiga barshchina ado etishi kerak edi.
- Xitoyda 624 yilda qabul qilishgan qonunga ko`ra, har bir xo`jalik, uyi hamda hovlisidan tashqari, 80 mu (1 mu 0,06 gektarga teng yer maydoni) haydaladigan yer olish huquqiga ega bo`ldi. Feodal zodagonlarga ularning unvoniga va lavozimiga qarab yer berilgan. Eng yuqori unvonli zodagon 10 ming mu, eng quyi toifa kishisi 500 mu yer olishi mumkin edi. Alohida xizmat ko`rsatgan harbiy va davlat amaldorlariga 6 mudan 300 muga qadar yer in’om etilgan. Bog`da mevali daraxtlar bilan bir qatorda albatta tut ko`chati o`tqazilishi shart bo`lgan. Dehqon o`z xo`jaligidagi bog` va hovlisini sotishi, garovga qo`yishi mumkin edi. Tan imperiyasi VII asrning 2 chi yarmi va VIII asrda Tayszunning vorislari zamonida Osiyodagi eng katta davlat edi. Bu vorislar ichida ko`zga
- ko`ringani buddizm homiysi imperatrisa U Sze – Tyan yoki Uxoy (656-705) bo`ldi. VII-VIII asrlarda Xitoy Arab xalifaligi, Hindiston, Siyom, Vetnam bilan tashqi savdo olib bordi. Biroq VIII asrdayoq Tan imperiyasi chuqur krizisga uchradi. Soliqlar, o`lponlar va davlat majburiyatlaridan dehqonlar qashshoqlashib og`ir kun kechirishiga majbur edi. Ochlik natijasida tez-tez bo`lib turadigan epidemiyalardan yuz minglab dehqonlar qirilib ketdi. Dehqonlarning chek yerlari kamayib bordi, yerlarni katta-katta yer egalari, davlat amaldorlari, sudxo’rlar o`z qo`llariga kiritib oldilar. Dehqonlar sonining kamayishi natijasida davlat xazinasiga tushadigan daromadlar kamaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
