1. Turli tarixiy davrlarda jamiyatning qanday tarbiyaviy ideallari kuzatilgan?

18-variant

1. 
   Islom va milliy ma’naviyat.
   

I.A.Karimov o’z asarida “ma’naviyatning yuksalishi bilan chambarchas bog’liq bo’lgan yana bir mezon” - islom dini haqida maxsus to’xtalib o’tishni zarur deb hisoblaydi. Chunki “ko’p asrlar mobaynida xalqimiz qalbidan chuqur joy olib, hayot ma’nosini anglash, milliy ma’naviyatimiz va turmush tarzimizni, qadriyatlarimiz, urf-odat va an’analarimizni bezavol saqlashda muqaddas dinimiz qudratli omil bo’lib kelayotganini alohida ta’kidlash joiz. Nega deganda, insoniylik, mehr-oqibat, halollik, oxiratni o’ylab yashash, yaxshilik, mehr-shafqat singari xalqimizga mansub bo’lgan fazilatlar aynan shu zaminda ildiz otadi va rivojlanadi”.3 Kitobda yana shunday deyiladi: “... xalqimizning ma’naviyatini shakllantirishga, har qaysi insonning Olloh marhamat qilgan bu hayotda to’g’ri yo’l tanlashi, umrning mazmunini anglashi, avvalambor, ruhiy poklanish, yaxshilik va ezgulikka intilib yashashida uning ta’sirini boshqa hech qanday kuch bilan qiyoslab bo’lmaydi”. Ma’lumki, sho’rolar davrida “din xalq uchun afyundir” degan haqoratli tamg’a ostida xalqimizning imon-e’tiqodi, ming yillik ezgu qadriyatlari toptab kelindi, imon ilmga zid qo’yildi. Afsuski, bunday qarashlar bugungi kunda ham ba’zi o’zini “ziyoli” hisoblovchilar, hatto ma’naviyat sohasiga aloqador kishilar ongini to’liq tark etgani yo’q. Ular bugun ham Imom Buxoriy, Imom Moturidiy, Abu Iso Termiziy, Burhoniddin Marg’inoniy, Mahmud Zamahshariy kabi butun jahon tan olgan zotlarning e’tiqodi, demakki, islom ma’rifatiga qo’shgan beqiyos hissalariga bepisand nazar bilan qarashga, ya’ni shunday ulug’ zotlardan ko’ra o’zlarini “bilimdonroq”, “ongliroq” hisoblashga uyalmaydilar. Hanuz diniy bilimlarni dunyoviy bilimlarga zid qo’yishga moyillik bildiradilar. I.A Karimovning quyidagi e’tiroflari ayni shunday tamoyillarga munosib javob sifatida jaranglaydi: “Bizning qadimiy va go’zal diyorimiz nafaqat Sharq, balki jahon tsivilizatsiyasi beshiklaridan biri bo’lganini xalqaro jamoatchilik tan olmoqda va e’tirof etmoqda. Bu tabarruk zamindan ne-ne buyuk zotlar, olimu ulamolar, siyosatchi va sarkardalar etishib chiqqani, umumbashariy tsivilizatsiya va madaniyatning uzviy qismiga aylanib ketgan dunyoviy va diniy ilmlarning, ayniqsa, islom dini bilan bog’liq bilimlarning tarixan eng yuqori bosqichga ko’tarilishida ona yurtimizda tug’ilib kamolga etgan ulug’ allomalarning xizmatlari beqiyos ekani bizga ulkan g’urur va iftixor bag’ishlaydi.”Kitobda, shuningdek, islom ma’rifatining uzviy qismi bo’lmish tasavvuf irfonining buyuk namoyandalari Abduxoliq G’ijduvoniy va Bahouddin Naqshbandlarning muborak siymolariga chuqur ehtirom izhor qilinib, ularning millatimiz ma’naviyatini shakllantirishdagi umrboqiy hissalari tilga olinadi. Agar biz bu e’tiroflarni I.Karimovning yana Ahmad Yassaviy, “shayxi valitarosh” deb nom taratgan Najmiddin Kubro kabi buyuk ma’naviyat pirlari haqida turli sabablarbilan bildirgan mulohazalari bilan qiyoslaydigan bo’lsak, umuman I.Karimov. Yuksak ma’naviyat – engilmas kuch.

2. Aholining xolis va haqqoniy axborotga ega bo‘lishini ta’minlash masalalarini yoritib bering.

Ommaviy axborot vositalari – jamiyatni demokratlashtirish va fuqarolar erkinligini ta’minlashning muhim shartidir. Demokratik islohotlarni hayotga tatbiq etish, yangicha dunyoqarashni shakllantirishda ommaviy axborot vositalarining o’rni va ahamiyati katta. O’zbekistonda ham siyosiy hokimiyat va fuqarolar o’rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga solib, bog’lab turuvchi, ular orasidagi shaffoflikni ta’minlab beruvchi birdan bir vosita ham ommaviy axborot vositalaridir. Shu nuqtai nazardan olib qaralganda, unga to’rtinchi hokimiyat darajasida e’tibor berilgani bejiz emas, albatta. Hozirgi kunda OAV nafaqat jamiyatni axborotdan xabardor qilish vositasi sifatida, balki jamiyat manfaatlari nuqtai nazaridan davlat faoliyatini nazorat qilish vositasida bir qator vazifalarni amalga oshirmoqda. O’zbekiston Respublikasida Konstitutsiyasi va amaldagi barcha qonunlarda axborot olish, tarqatish borasidagi demokratik huquqlar aniq-ravshan bayon etib berilgan. Xususan, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 29-moddasida “Har kim o’zi istagan axborotni izlash, olish va uni tarqatish huquqiga ega” deyilgan. Shuningdek O’zbekiston Respublikasi “Axborot olish kafolatlari va erkinligi to’g’risida”gi Qonunning 3-moddasida ham “Har bir fuqaroning axborot olish huquqi kafolatlanadi. Har kimning axborot izlash, olish, tadqiq etish, uzatish va tarqatish huquqi davlat tomonidan himoya qilinadi” deyiladi. Hozirda mamlakatimizda jurnalist kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash ishlariga katta e’tibor qaratilmoqda. O’zbekiston aholisining ko’p millatli ekanligi inobatga olinib, 10 dan ortiq tillarda gazetalar chop etilmoqda, bir necha tilda teleko’rsatuv va radioeshittirishlar efirga uzatilayapti. Buning sababi jamiyat har qancha rivojlanmasin jamoatchilik bilan aloqa qilishning eng ta’sirchan vositasi – matbuot, radio, televideniye va Internet bo’lib qolaveradi. Shu bilan birgalikda demokratiya ustuvor bo’lgan davlatda OAV jamoatchilik nazoratining asosiy sub’yektlaridan biriga aylanadi. Mamlakatimizda ham qabul qilingan “Jamoatchilik nazorati to’g’risida”gi Qonunida OAV jamoatchilik nazoratining sub’yekti sifatida e’tirof etilgan. Zamonaviy nazariy manbalarda qayd etilishi bo’yicha ommaviy axborot vositalari tipologiyasiga ko’ra 5 ta asosiy turga ega. Bular: matbuot (gazeta, jurnal, axborotnomalar va boshqalar), radio, televideniye, axborot agentliklari, shuningdek, Internet saytlari. Bugun ko’pchilikning diqqat-e’tiborini o’ziga jalb etib kelayotgan, to’g’rirog’i, ommaviy axborotning o’ziga xos vositasi sifatida namoyon bo’layotgan Internet veb-saytlari qolgan turlarga qaraganda tezkorligi va imkoniyatlari kengligi bilan ajralib turipdi. Ijtimoiy fikrni shakllantirish va rivojlantirish, davlat hamda fuqarolik institutlarining o’zaro ijtimoiy muloqotida ham OAV muhim vosita sifatida yetakchi o’rin egallaydi. Shu nuqtai nazardan qaraganda fuqarolar ham OAVda sog’lom dunyoqarash bilan uning foydalanuvchilariga aylanishlari lozim. Sababi OAV jamiyat hayotining turli-tuman yo’nalishlarida qabul qilinayotgan huquqiy-me’yoriy hujjatlar, istiqbolli dasturlar, loyihalarni amalga oshirishda, fuqarolarni davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining faoliyati to’g’risida xolis, tezkor va to’la-to’kis xabardor qiladi, fuqarolarning davlat va jamiyat qurilishi jarayonlarida faol ishtirokini ta’minlashga xizmat qilib, bu organlar ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirish hizmat qiladigan vositadir.

Ommaviy axborot vositalari (OAV) zamonaviy jamiyatning normal faoliyat yuritishining zaruriy shartidir. Ommaviy axborot vositalari ham shaxs, ham katta ijtimoiy guruhlar hayotida muhim o‘rin tutadi. So'nggi bir necha o'n yilliklar davomida ommaviy axborot vositalaridan foydalanish dunyo aholisining aksariyati uchun kundalik faoliyatga aylandi. Tomoshabinlar dunyoda sodir bo'layotgan deyarli barcha muhim voqealar haqida OAV materiallaridan bilib oladi, voqelikni o'z fikrlari prizmasi orqali qabul qiladi.

Ommaviy axborot vositalarining “ommaviy axborot”/“ommaviy kommunikatsiya”, “ommaviy axborot vositalari”/“ommaviy kommunikatsiya”/“ommaviy axborot vositalari” tushunchalaridan foydalanishdagi parallelligi va o‘zgaruvchanligi, shuningdek, xorijiy olimlarning turli yondashuv va pozitsiyalarini tizimlashtirish va umumlashtirish. bu masala ...

G'arb va rus olimlarining 20-asrning o'rtalaridan hozirgi kungacha bo'lgan asarlarida ushbu tushunchalarning paydo bo'lishi va o'zgarishi tahlili ularni talqin qilishda ilmiy kelishmovchiliklarning kelib chiqishini aniqlash imkonini beradi.

3. Mentalitetning boshqa psixologik va madaniy hodisalar bilan munosabatni ta’riflang

«Mentalitet - bu odamlar ongiga, madaniy stereotiplarga singib ketgan qarashlar, vazifalar va ularning echimlari tizimi, yashirin munosabat, qadriyat yo'nalishlari, xulosalar, xulq-atvor xususiyatlari; mentalitet - bu ba'zi jamoalarni boshqalardan ajratib turadigan narsa. "Rus tilining lug'atida S.I. Ozhegova va N.Yu. Shvetsiya mentaliteti "kitob" tushunchasi sifatida baholanadi va "dunyoni anglash, avvalo hissiy va qadriyatlar yo'nalishlari bilan bo'yalgan, urf-odatlar, kayfiyat, tuyg'u bilan chambarchas bog'liq tasvirlar yordamida dunyoni anglash" deb ta'riflanadi. Shunday qilib, biz mentalitetning tizimli tabiati haqida emas, balki ushbu kontseptsiyaga kiritilgan ma'naviy hayotning turli xil hodisalari to'plami haqida gaplashamiz. Mentalitet atamasi ingliz tilidagi lug'atlarda juda aniq aniqlangan. Masalan, ma'lum bo'lgan Vebster lug'atida mentalitet aqliy qobiliyat, ya'ni aqliy qobiliyat, yoki aqliy kuch, aqliy kuch, kuch, aqliy dunyoqarash, ya'ni dunyoqarash sifatida tushunilishi mumkin bo'lgan aqliy ko'rinish, aqliy nuqtai nazar sifatida belgilanadi. Ushbu atamaning ma'nosi berilgan va ruhiy holat - ruhiy holat.Shunga o'xshash ta'rifni S.G. Ter-Minasova: "mentalitet tushunchasi ong, munosabat, dunyoqarash, psixologiyani o'z ichiga oladi. Boshqacha qilib aytganda, mentalitet - bu ham shaxsning, ham butun jamiyatning aqliy va ma'naviy munosabati. Aqliylik - (intellektual kuch) darajasi; aql, xulq-atvor, xarakter (mentalitet - intellektual imkoniyatlar darajasi, tafakkur, kayfiyat, xarakter) ”.Biz mentalitetning turli manbalardan aniqlagan xususiyatlarini sanab o'tamiz:

1. Aqliylikka tafakkur kiradi.

2. Aqliylik ongli va ongsiz, mantiqiy va hissiy, ya'ni chuqur va shuning uchun uni tuzatish qiyin bo'lgan fikrlash, mafkura va e'tiqod, hissiyot va hissiyotlarning negizida yotadigan umumiy narsani anglatadi.

3. mentalitetning tomonlaridan biri bu xulq-atvor me'yorlari.