1. Paxtanio tozalash jarayoni. Paxtani jinlash jarayoni

partiyalarda 1300-1500 mg/m ni tashkil etadi. 
2CБ-10 quritgichini changsizlantirish uchun ishlangan quritish agentini 6 
m
3
/s hajmda quritgichning shaxtasida maxsus o’rnatilgan 450 mm diametrli havo 
trubasi orkdli changsizlantiriladi. 
Paxta tozalash zavodi texnologik jarayonning boshlanishida joylashgan 
quritish-tozalash sexining tozalash bo’linmasida qayta ishlanadigan paxta mineral 
changdan tozalanadi. Bunday paxtaning changlanmasligi nisbatan yuqori 
bo’lmasligi mumkin-10-30 mg/m
3
, biroq bu chanda 40-50 % mineral moddalar 
bo’lishi ehtimol. Past sortli paxtani qayta ishlashda binodagi paxtaning 
changlanligi 40 mg/m
3
ga yetadi, lekin changning mineral moddalar miqdori 13-16 
% ga kamayadi. 
Jinlash bo’limlarida ajraladigan chang atmasfera paxta pnevma tranporti 
sistemasidan ishlangan havo chiqadi. Bu havoda quritish-tozalash sexida 
ajrormagan chang, shuningdek tozalash mashinalarida paxtani tozalashda xosil 
bo’lgan chang bo’ladi. Mayda fraksiyalar asosan maydalangan iflos zarrachalardan 
iborat. 
Changlangan havo jin taminlagichlarining aspiratsiya sistemalaridan ham 
ajralib chiqadi, bunda bu sistema ta’minlagichlaridan faqat changlangan havoni, 
yoki iflosliklar bilan birgasuradi. 
Jinlash bo’linmasi kuchli kuchli chang manbayi tola tozalagichdan 
kondensorgacha paxta havo transporti sistemasining ishlagan havosi. Bu chang 
manbayi aosan paxta tolachalari, shuningdek mayda iflos bo’ladi. 
Linterlash bo’linmasida ajralib chiqadigan chang. Linterlashda bino 
havosida va lint pnevmo transportining ishlangan havosideyarli meniral chang 

---

zarrachalari bo’lmaydi. Chang zarralari 5-6 mm dan 0.5-0.25 mm gachabo’lgan 
tolalardan va chigit poistidan iborat. Chigitni mexanik tashish va ortish 
qurilmalaridan chiqadigan chang. Linterlash sexidan chiqqan texnik chigit lentali 
transpartyor yoki shnekda uzatiladi. Ularda kalta paxta tolasi va chigit posti 
ko’rinishida chang bo’ladi. Bu past sortli chigitning kalta momig’I va qobig’i 
unchalik pishiq emasligitexnologik mashinalarning oson shikaslanishi bilan 
tushuntiriladi. Paxta tozalash korxonasida texnologik jarayon davomida ajralib 
chiqadigan chang tarkibi o’zgarib boradi. Paxtani dastlabgi qayta ishlash 
jarayoning boshlanishida havop tarkibidagi ko’p miqdordagi mineral fraksiyalar 
bo’lgan chang ajraladi. 
Paxtaga keyingi ishlov berishlarda- tola va lint olishda ajralib chiqadigan 
changda organik moddalar ko’proq bo’ladi: chigit qobig’i, barg bo’lakchalari va 
g’o’zaning boshqa qismlari, shuningdek tolali bo’lakchalar. Texnologik jarayon 
oxida, masalan: linterlash, presslash bo’linmalarida, chigitni saralash va to’liq 
tuksizlantirish sexlarida havoga ajralib chiqadigan changda asosan chigit qobig’I 
aralashgan tolali bo’lakchalar bo’ladi. Paxta tozalash korxonalarining mashina 
uskunalartidan chiqayotgan changlangan havo shamol atrof muhitga tarqaladi va 
uni ifloslantiradi. 
Paxtani dastlabgi qayta ishlash ajralib chiqadigan changnikamaytirish uchun 
quyidagilarni amalga oshirish lozim: 
-xosilni terish, uni saqlash va qayta ishlashda uni changlanganligini 
pasaytirish; 
-texlologik mashina-uskunalarni texnik jihatdan soz xolatda saqlash; 
-paxta tozalash korxonasidagi butun mashinalardan chang so’rish sitemalari 
soz va ish xolatida saqlash bilan birga harakatlanayotgan havo miqdorini 
kamaytirish; 
-paxta tozalash korxonalarining texnologik mashina uskunalaridan 
atmasferaga chaqadigan havodagi changni tutish qurilmalarini ishga yaroqli 
holatda saqlash.