1. Muskullarning qisqarishi Muskullarning tuzilishi va

partaga to‘g‘ri o‘tqazish, ular qad-qomatining shakllanishida muhim rol o‘ynaydi.
Parta bir va ikki o‘rinli qilib yasaladi. Har bir partaning suyanchig‘i, o‘tirg‘ichi,
masofasi va differensiyasi, yozuv stoli qismlari bo‘ladi. Partaning suyanchig‘i bola
bel-dumg‘aza qismining qo‘shimcha tayanishini ta’minlaydi. Suyanchiq bola umurtqa
pog‘onasining bel egriligiga mos kelishi kerak.
Bola partaga to‘g‘ri o‘tirganda, parta qirg‘og‘i bilan ko‘kragi orasida 3-5 sm masofa
krlishi kerak. Suyanchiq oralig‘i-gorizontal bo‘yicha kursi suyanchig‘igacha bo‘lgan
masofa o‘quvchi gavdasining diametridan 3-5 sm ortiq bo‘lishi kerak. Masofa musbat,
manfii, nul bo‘lishi mumkin. Suyanchiq oralig‘i oshib ketsa, o‘quvchi ishlayotganda
kursi suyanchig‘iga tayana olmaydi va bukilib o‘tiradi. Suyanchiq oralig‘i kamayib
ketsa, sikilib qoladi. Partaning oldingi cheti o‘tirg‘ichdan 3-5 sm o‘tishi maqsadga
muvofiqdir. Partaning yozuv stoli (qirg‘og‘i) 15-25° qiyaroq qilib tayyorlanadi. Bu
ko‘rishni yengillashtiradi, kitob biroz qiya qilib qo‘yilganda pastki qator bilan yuqori
qatorda ko‘z bilan kitob orasidagi masofa bir xil bo‘ladi. Kitob gorizontal qo‘yilsa,
o‘qilganda ko‘z moslashnshi bir necha marta o‘zgaradi.
O‘quvchilarni partaga o‘tqazishda bo‘yini parta raqamiga moslash zarur. Bo‘yi eng
past bola 90 sm, novchasi 179-180 sm bo‘ladi. Barcha o‘quvchilar 7 ta bo‘y guruhiga
bo‘linadi. Parta raqamlari ham 6 dan 12 gacha bo‘ladi. A.F.Listov bolaning bo‘yiga

---

qarab parta nomerini apiqlash uchun quyidagi formulaii tavsiya qiladi, ya’ni bola
bo‘ynining oldingi raqami o‘pligidan 5 ni ayrilsa, shu bola o‘tiradigan partaning
nomeri kelib chiqadi. Masalan, bolaning bo‘yi 148 sm, 14 dai 5 ni ayirib tashlaymiz;
unda 9 qoladi. Demak, 148 sm bo‘yli bola 9-partada o‘tirishi ksrak.
Partaning nomerini aniklash uchun uning o‘quvchi tomoniga qaratilgan qismi va
o‘tirg‘ichi balandligini, o‘t-irg‘ich kengligini o‘lchash hamda 5- jadvaldan bilish
mumkin.
Har bir maktabda turli xil nomerdagi partalar starlicha bo‘lishi kerak. Un yillik
maktablarda taxmi-nan 6-nomerli partadan 2%, 7-nomerlidan 19%, 8-nomerlidan
20%, 9-nomerlidan 22%, 10-nomerlidan 11%, 12-nomsrlidap 6% bo‘lishi kerak.
Sinfga partalar 3 qa-tor qilib, pastlari oldinga, balandroqlari opi^ara qo‘yiladi. Parta
qatorlari orasidagi masofa 70-75 sm; ichki devor bilan parta qatori orasidagi masofa
60 sm, oxirgi partalar bilan devor orasidagi masofa 50 sm, oxirgi parta bilan doska
orasidagi masofa 7-8 m qilib joylashtiriladi. Uquvchilarni partaga o‘tqazishda
bo‘yidan tashqari sog‘lig‘i, ko‘rish, eshitish organlarining xususiyatlari ham e’tiborga
olipadi. Yaqindan ko‘radigan bola, garchi bo‘yi baland bo‘lsa ham, oldingi partaga
o‘tqazilishi kerak. O‘quv yili davomida deraza yonida o‘tiradigan o‘quvchilar joyi 2-3
marta almashtiriladi. Bu doimo bir tomonga qarab doskadan ko‘chirish yokn
ko‘rgazmali qurollarpi ko‘rishning oldini oladi.