1-mavzu. Turk tilida ot so’z turkumi (TÜRKÇede iSİM) Tayanch so’z va iboralar

a. Organ/uzuv isimleri:

bel, kol, beyin, kalp, göz…

b. Akrabalık isimleri:
anne, baba, kardeş, amca, babaanne, enişte, dayı…

c. Araç/eşya/enstrüman isimleri:
kanepe, kulaklık, çatal, tablo, gitar, saz…

d. Hayvan/bitki/çiçek isimleri:
köpek, şahin, aslan, fındık, vişne, biber, papatya, karanfil…

e. Kavramlar:
hüzün, kaygı, akıl, ümit…

f.Meslek/meslek sahibi isimleri:
öğretmenlik, öğretmen, mühendislik, mühendis, memur, futbolcu, spiker…

g. Giyecek isimleri:
gömlek, palto, ceket, etek, şapka, eldiven, smokin…

h. Yiyecek/İçecek isimleri
barbunya, mıhlama, menemen, ekmek, lahmacun, meşrubat, su, gazoz …

ı. Sayı isimleri:
üç, iki yüz, altı, yedi bin…

i. Renk isimleri:
mavi, yeşil, turuncu, kırmızı…

j. Zaman isimleri:
salise, saniye, dakika, saat, gün, ay, yıl, yüz yıl, asır…

k. Soru Kelimeleri:
neden, niçin, kim, nereden, hangi, kaç, kaçıncı…

4-MAVZU. BIRLIK, KO’PLIK VE GURUH OTLARI. (TEKİL, ÇOĞUL VE TOPLULUK İSİMLERİ)
Turk tilshunosligida turdosh otlar birlik va ko’plik otlari o’laroq ikkiga bo’linadi:

Birlik otlari (tekil adlar) faqat bir narsaga nom bo’lib kelgan so’zlardir: bal (asal, bol), şeker (shakar), elma (olma), çiçek (gul), kent (shahar), ev (uy), kuş (qush), yol (yo’l) kabi.

Ko’plik otlari (çoğul adlar) bir xil jinsda va miqdori bittadan ortiq bo’lgan narsalarga nom bo’lib kelgan so’zlardir: okullar (maktablar), kuşlar (qushlar), kalemler (qalamlar, ruchkalar), kitaplar (kitoblar), masallar (ertaklar) kabi. Ko’plik otlari birlik otlariga –ler (-lar) ko’plik qo’shimchasini qo’shish yo’li bilan yasaladi.

Guruh otlari (topluluk adları). Ba’zi otlar ko’plik qo’shimchasi olmasdan ko’plikni ifodalaydi: ordu (armiya, qo’shin), bölük (bo’linma), takım (jamoa, guruh, yig’im), alay (diviziya, polk), sürü (suruv), dizi (tizim, serial), gençlik (yoshlik, yoshlar) kabi. Bunday otlarga guruh otlari (topluluk adları) deyiladi. Turk tilida guruh otlariga ko’plik qo’shimchasi qo’shilishi mumkin. Unda bir nechta guruh anglashilishi mumkin: ordular (qo’shinlar), bölükler (bo’linmalar), takımlar (jamoalar, guruhlar), sürüler (suruvlar) kabi.

Yuqorida sanab o’tilgan ot turlaridan faqat atoqli otlar ko’plik qo’shimchasi olmaydi. Lekin, ba’zan bir shaxs yoki narsaning o’xshashlarini anglatish uchun ularga ko’plik qo’shimchasi qo’shilishi mumkin, ya’ni ko’plik qo’shimchasi mashhur shaxs yoki asar qahramonlarining nomlariga qo’shilganda “ko’plik – o’xshashlik” ma’nosini ifodalaydi: Bugün Oğuzlar sizde misafir olacak (Bugun O’g’uzlar siznikida mehmon bo’lishadi). Alişir Nevai’ler, Ulugbey’ler yaşamış bizim zeminde (Alisher Navoiylar, Ulug’beklar yashagan bizning zaminda) kabi.

Tekil – Çoğul ve Topluluk İsimleri

Türkçede tekil, çoğul ve topluluk isimleri / adları nedir, bu adların cümle örnekleri ile ilgili sıkça mesaj gelmesi üzerine bu yazıyı yazıyorum. İsimler, çeşitli yönlerden sınıflandırılır. İfade ettikleri varlığın sayısına göre yapılan sınıflandırmada ise, tekil isim, çoğul isim ve topluluk isimleri kavramları karşımıza çıkar. Bu konuda dikkat edeceğimiz şey, ismin karşıladığı varlığın sayısı veya miktarı olacaktır. Şimdi kısa kısa tanımlar yaparak bu terimleri açıklayalım: