1 mavzu: Psixologiyaning predmeti

6. Qobiliyatlarning rivojlanishi 

     Qobiliyatlar  taraqqiyotidagi  yuksak  bosqichga  iste`dod  deb  ataladi.  Iste`dod  deb,  odamga  qandaydir 

murakkab  mehnat  faoliyatini  muvaffaqiyatli,  mustaqil  va  o`ziga  xos  tarzda  bajarish  imkonini  beradigan 

qobiliyatlar  uyushmasiga  aytiladi.  Qobiliyatlar  kabi  iste`dod  ham  faqat  ijodiy  yutuqqa  erishish 

imkoniyatidan  iboratdir.  Biroq  oqibat  natijada  ijodiy  yutuqlar  odamlarning  ijtimoiy  yashash  sharoitiga 

---

bog`liqdir. Agar jamiyat  taraqqiyoti bunday kishilarga muhtoj bo`lsa, bunday kishilarning paydo bo`lish 

imkoniyati  tug`iladi.  Iste`dod  qobiliyatlar  yig`indisidan,  ularning  majmuidan  iboratdir.  Alohida  olingan 

yakka  qobiliyat  -  garchi  u  taraqqiyotning  juda  yuksak  darajasiga  erishgan  va  yorqin  ifodalangan  bo`lsa 

ham  iste`dod  bilan  tenglashtirib  bo`lmaydi.  Bu  haqda  g`oyat  o`tkir  fenomenal  xotiraga  ega  bo`lgan 

kishilar  haqida  o`tkazilgan  tadqiqotlar  dalolat  beridi.  Moskvalik  psixologlar  bir  necha  yillar  davomida 

kuzatgan S.SH. o`zida xotiradan boshqa qobiliyatlarni rivojlantirmadi va shuning uchun u o`zining ajoyib 

qobiliyatlarga  mos  keladigan  ijodiy  muvaffaqiyatga  erisha  olmadi.  Shunday  qilib,  iste`dod  shaxs  psixik 

sifatlarining  shu  qadar  murakkab  birikmasidirki,  uni  qandaydir  birorta  yagona  qobiliyat  bilan,  bu 

qobiliyat  xotiraning  yuksak  mahsuldorligi  kabi  muhim  ahamiyatga  ega  bo`lsa  ham  belgilab  bermaydi. 

Psixologik  tadqiqotlardan  ma`lum  bo`lishicha,  birorta  ham  qobiliyatning  yo`qligi  yoki  etarli  taraqqiy 

etmaganligi iste`dod sifatlarining murakkab turiga kiruvchi boshqa qobiliyatlarning jadal taraqqiyoti yo`li 

bilan muvaffaqiyatli ravishda o`rni bosib yuboriladi 

     Har  qanday  layoqat  qobiliyat  darajasiga  ko`tarilishi  uchun  eng  murakkab  yo`lni  bosib  o`tish  kerak 

bo`ladi.  Qobiliyatning  rivojlanishi  inson  hayotining  ilk  davrlaridanoq  boshlanib,  bir  necha  bosqichida 

amalga oshadi. Layoqatning rivojlanishi qobiliyat yoki iste`dod darajasiga ko`tarilish uchun etarli  shart-

sharoitlar bo`lishi kerak. Hozirda Respublikamizda iqtidorli yoshlarni aniqlash, ularni qo`llab-quvvatlash 

va  rag`batlantirish  maqsadida  bir  qator  ishlar  amalga  oshirilmoqda,  chunki  iste`dodli  yoshlar  mustaqil 

O`zbekistonimizni kelajagini ta`minlaydi.