1-mavzu: “Mikroiqtisodiyot” fanining predmeti va o’rganish uslubi “Mikroiqtisodiyot” fani

Monopol raqobat bozori to’liq raqobatlashmagan bo’lib, unda qatnashadigan firmalar soni ko’p bo’lib, ularning har biri o’z tovarlari narxini ma’lum chegarada nazorat qiladi, ya’ni ular kichik bo’lsa ham monopol hokimiyatga ega.

Monopsoniya - xaridor bitta bo’lib, sotuvchilar ko’p bo’lgan bozor.

Agar bozorda monopolist- sotuvchi bilan monopolist xaridor uchrashsa, bunday holda ikki tomonlama monopoliya bo’ladi.

Firmalarning narx strategiyasi.

Narx strategiyasi , bu bozor ishtirokchilarining narx xususidagi yo’l-yo’riq va say harakatlari bo’ladi.Firmalarning ish natijasi tovarlarning sotilish narxiga bog’liq bo’lganidan narxni to’g’ri tanlash muhim vazifa hisoblanadi.Firmalarning narx strategyasi 3 maqsadni ko’zlaydi.: tovar sotishni ko’paytirish, foydani ko’proq olish, o’zining bozordagi mavjud mavqeini saqlab qolish.

Tovarni sotishni ko’paytirishda 3 narsa kutiladi:

1. Tovar sotishni ko’paytirish orqali bozorda o’z hissasini oshirish, imkoni bo’lganda bozorni o’z nazoratiga olish.

2. Tovar birligini sotishdan tushadigan foydaning kamayishiga rozi bo’lgan holda tovarlarni ko’plab sotish orqali keladigan yalpi foydani oshirish.

3. Tovarni ko’p sotish natijasida uning hajmiga nisbatan savdo sotiq xarajatlarini qisqartirish.

Bozordagi raqiblarni surib chiqarib o’z mavqeini mustahkamlash uchun firmalar maxsus narx qo’llaydilar. Uni bozorga kirib olish yoki demping narx deb atashadi. Bu narx suniy pasaytirilgan bo’lib, raqibni sindirishga qaratilganidan davlat uni taqiqlaydi, shu sababdan firmalar uni yashirin qo’llaydilar. Narxlarni pasaytirish yangi bozorni qo’lga olishga xizmat qiladi. Lekin ular ko’zda tutilgan foydani olishni ta’minlaydigan qilib belgilanadi.Bunga erishish uchun 2 usul qo’llaniladi:

Birinchidan, ommabop tovarlar narxini pasaytirgan holda ularni ko’p sotishga muvaffaq bo’linadi, bunda bitta tovardan tushgan foyda kamayadi, lekin ko’p sotish evaziga olingan jami foyda ko’payadi.

Ikkinchidan, xaridori saylangan tovarni chiqarib ularni nufuzli narxda sotiladi.Bu narx puldorlarga mo’ljallangan yuqori narx hisoblanadi.Ammo bu narxlar ish berishi uchun bozorda raqobat cheklangan, sof monopol bozor bo’lishi kerak. Mazkur bozorda tovar narxi emas, balki uning markasi obro’li bo’lishi hal qiluvchi omil bo’ladi. Bu yerda talab elastik bo’lmaydi. SHu sababli narx ko’tarilishi tovar sotilishini keskin kamaytirmaydi. Ma’lum bir guruh iste’molchi oladigan nufuzli tovarlar borki, ularning egasi bo’lish martabaga erishish bilan barobardir. Masalan, mashhur “Per Karden” yoki “Versache” modalar firmasi tayyorlagan yangi kostyum modeliga nufuzli narx belgilanib, maxsus puldorlar magazinida sotiladi.Bu yerda tayyorlangan eng yangi modadagi erkaklar kostyumi 800-1200 dollar turadi.Oddiy ommabop kastyum esa 100-120 dollardan sotiladi.

Narx strategiyasida narxlarning moslashuvchan bo’lishiga asosiy e’tibor beriladi.Bunda bozor sharoitiga qarab narx oshirilib yoki pasaytirilib boriladi. Narx belgilashda 2 xil yo’l tutiladi:

1. YUqori narx belgilab, uni bozor ko’tarishiga qarab. So’ngra pasaytirib boriladi.

2. Narxni avval past belgilab, tovarlarning sotilishi ko’payishiga qarab uni oshirib boriladi, sotilish hajmi barqaror bo’lgach narx o’zgartirilmay turiladi.

Firmalar narxni diversifikatsiyalash, ya’ni tabaqalashtirish yo’lidan borishadi.Bunda narxlar xaridorning qurbiga, qancha tovarni sotib olishiga, uning doimiy mijoz bo’lishi, tovarning mavsumiyligiga qarab har xil narx belgilanadi.Tovar kam olinganda narxi yuqori bo’ladi, ular ko’p olinsa, narxi tushiriladi.

Narxlarni har xil belgilashdan maqsad xaridor uchun narxni tanlash chegarasini kengaytirishdir. Buning uchun firmalar narx diapazoni hosil etadilar. Narxlar farqining miqdoriy ifodasi narx diapazoni deyiladi.