1-mavzu: Jismoniy madaniyat va sport bilan shug’ullanuvchilarning funksional holatining tavsifini aniqlash usullari va vositalari Reja

Nazorat savollari:

1. 
   Sport shikastlanishi deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Sport shikastlanishlarining asosiy sabablari nima?
   
3. 
   Sportchilarni zo’riqishga olib keluvchi sabablar qanday?
   
4. 
   Zo’riqishning qanday bosqichlari bor?
   
5. 
   O’tkir va surunkali o’ta zo’riqish farq qilinadi.
   
6. 
   Qayta tilash vositalarining tasnifini ta’riflab bering.
   
7. 
   Farmakologik tiklash vositalari haqida nimalar bilasiz?
   
8. 
   Fizik tiklash vositalari haqida nimalar bilasiz?
   

4-ma`ruza:Mashg’ulotlarning ratsional tarkibini ishlab chiqish. Talabalarning sport ishchanligini oshirish, tiklanish vositalari.

1. 
   Sportchilar ish qobiliyatini oshirishda qo’llaniladigan tiklash vositalari.
   
2. 
   Qayta tiklash vositalarining tasnifi.
   
3. 
   Oqsil moddalar.
   
4. 
   Farmakologik tiklash vositalari.
   

Mavzu maqsadi - talabalarga sportchilarning ish qobiliyatini qayta tiklashning tibbiy vositalari haqida tushuncha berish va ularda ushbu masalaga katta qiziqish uyg‘otish.

Mavzu vazifalari:
1) sportchilarning ish qobiliyatini tiklovchi vositalar haqida tushuncha berish, ularning xillari, xarakteristikasini oydinlashtirish;
2) qayta tiklanish vositalarini ishlatish qoidalari;
3) qayta tiklanish jarayonlarini amalga oshirishda ovqatlanish,farmakologik va fizikaviy vositalarning ahamiyati va ular orasidagi farqlanish.

Tananing sportcha ish qobiliyatini va musobaqalardan so‘ng, ya’ni qayta tiklash va me’yoriy faoliyat ko‘rsatish, yukiamalami umumiy tartibiga nisbatan sport mashqlarini to‘g‘ri tashkil etishning ajralmas qismidir.

Jismoniy yuklama, toliqish asosida yotgan tananing maMum faol
va tarkibiy-tuzilish o‘zgarishlari bilan kechadi. Toliqish - bu qonuniy fiziologik hulosa bo‘lib, bajarilgan ishning oqibati - charchash sezgisining rivoj topishi, moddalar almashinuvini boshqarishni, asosiy fiziologik tizimlarning faoliyatini, yuklamalarga javobni, quvvat zaxiralarini kamayishi, umumiy va maxsus ish
qobiliyatini vaqtinchalik yomonlashuvi bilan ifodalanadi
Yuklama moslashuvini rivoj topishini rag‘bat!antiradi, ish qobiliyatni, ya’ni uni yuqoriroq darajaga ko4tarilishiga kocmaklashadi. Shuning bilan birga, toliqishning sezgisini vujudga ketishi muhofaza ahamiyatiga ega, chunki bu paytda tanani oCHa darajada zobriqishi, haddan tashqari mashq amallariga berilganligini oldini olish maqsadida, tanani ma’lum darajada zo‘riqqanligi haqida ogohlantiradi. Mohiyat
jihatidan toliqishsiz chiniqishning o6zi ham yo‘q. Muhimi shuki,
toliqqanlik darajasi bajarilgan ishga mos tushishi va undan oshib ketmasligi lozim.
Ish tugagach, toliqish hodisasi asta-sekinlik bilan qaytadi, asl holatga qaytish jarayoni amalga oshadi.Qayta tiklanish — asl holatga qaytish - bu tananing ish qobiliyati va faoliyatini, ish boshlangunicha bo‘lgan darajaga yoki unga yaqinroq
holatga qaytishidir. Toliqish chuqurligi, uning davomiyligi va namoyon bo‘lishi, xuddi qayta tiklanish tezligidek, quyidagi asosiy guruh omillari bilan bog‘liq
bo`lmadi:
1) bajarilgan ish (uning ifodasi, yocnalishi, hajmi, jadalligi, davomiyligi uning ta’siri, kelib chiqadigan zo`riqish va boshqalar);
2) mashq qiluvchining holati (yoshi, jinsi, kayfiyati, xohishi, sihatsalomatligi,
chiniqqanlik darajasi, shaxsiy jihatlari va boshqalar);
3) tashqi muhit sharoitlari va yuklamagacha bo‘lgan davr tartibining jihatlari.
Murabbiyning toliqish holatini va qayta tiklanish jarayonlarini
boshqarish mahorati, mashq o`tkazishning madaniyatini va samaradorligini belgilaydi. Charchashning yig6ilib qolishi (mos kelmagan qayta
tiklanish), o`ta darajada toliqish va haddan tashqari mashq qilish, ish
qobiliyatini pasayishini, sport yutuqlarini obsishini barham topishini
belgilaydi.
Qayta tiklanishni ikki xili taqozo qilinadi:

1. 
   erta;
   
2. 
   kechki.
   

Ish jarayonida qayta tiklanishni erta tiklanish (bevosita
yuklamadan so6ng kislorod qarzini to‘lash) va quvvat zaxiralarini
anabolizm tomonga ortiqcha siljishining tugallanishi, asosiy faoliyatlar
va ish qobiliyatni qayta tiklash va oshirishni kechki qayta tiklanish
deyiladi. Qayta tiklanish vositalarini tanlash va me’yorlash jarayonida
hisobga olinishi kerak bo6lgan qayta tiklanishning boshqa muhim