1-mavzu: falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli. Reja: 1

maqsadga mavofiq

, inson manfaatlariga mos keladi. Chunki, inson muayyan maqsad, 

orzu-umidlar bilan yashaydi, ularni o‘z dunyoqarashida aks ettiradi. 

– 

g‘oyaviylik tamoyili 

uning asosida muayyan g‘oya yotgani bilan ifodalanadi. Bugungi 

o‘zbek  milliy  falsafiy  dunyoqarashi  milliy  mustaqillik,  o‘zlikni  anglash,  millatimiz  kelajagini 

belgilaydigan istiqlol g‘oyasiga tayanishi bilan xarakterlidir. Shu g‘oyani e’tiqodga aylantirish va 

uning amalga oshishi uchun xizmat qiladi. 

– 

nazariya  va  amaliyot  birligi

  dunyoqarashning  nazariya  sifatida  mavjudligi  ijtimoiy 

amaliyot  tajribalarini  ijodiy  umumlashtirib,  istiqbol  rejalarini  belgilashda  qo‘l  kelishi  bilan 

izohlanadi.  

   

Yuqorida  zikr  etilgan  tamoyillar, 

Falsafiy  dunyoqarash

ning 

vazifalari

(funksiyalari)ni 

belgilab  beradi.  Bu  vazifalar  jamiyatning  umumbashariy  ruhdagi  maqsad-muddaolari, 

manfaatlaridan kelib chiqadi hamda boshqa dunyoqarash shakllari uchun uslubiy ahamiyat kasb 

etadi. 

Dunyoqarash, avvalo insoniy munosabatlar ifodasi nuqtai nazaridan, u insonning borliqqa 

munosabati,  bahosi  tarzida  ko‘zga  tashlanadi. Ya’ni,  inson,  o‘z  ehtiyoj  va  manfaatlaridan  kelib 

chiqib,  narsa-hodisalarni:  yaxshi-yomon,  foydali-zararli,  savob-gunoh,  oriyat-benomuslik  kabi 

qarama-qarshi mezonlarga ajratadi. Bu  falsafiy dunyoqarashning 

baholash

 vazifasini anglatadi. 

Inson  narsa-hodisalarga  baho  berar  ekan,  o‘zi  tayanadigan  omillarga  (ideallariga) 

moslashtiradi. Orzu-havaslarga erishishning usul, vosita, amaliy yo‘nalishlari belgilanadi. 

Dunyoqarash inson faoliyatini axloqiy me’yor, diniy qadriyat, xuquqiy hujjat va siyosiy 

mexanizmlar  kabi  usul-vositalar  orqali 

boshqarish

  vazifasini  ham  ado  etadi.  Insonni  ezgulikka 

yo‘naltirish uchun axloq uning aql-zakovatiga; din – iymon-e’tiqodiga; huquq – qonunlarga, jazo 

idoralariga;  siyosat-davlat  funksiyalariga  tayanadi  va  o‘ziga  xos  ta’sir  yo‘nalishlariga  ega 

bo‘ladi. 

Falsafiy  dunyoqarashning  inson  faoliyatini 

nazorat  qilish 

vazifasi  ham  bor.  Bunda 

dunyoqarashning  jamoatchilik  fikri  tarzidagi  ko‘rinishi  nazarda  tutiladi.  Masalan,  o‘zbek 

xalqining  tarixiy  rivojlanishi  va  ma’naviy  hayot  tarzida  mahalla  ijtimoiy  nazoratning  muhim 

instituti  tarzida  faoliyat  ko‘rsatib  kelgan.  O‘zbek  mahallalarida  bag‘rikenglik,  mehr-oqibat, 

hamdardlik  kabi  noyob  fazilatlar  kamol  topadi.  Shu  bois  Islom  Karimov  uni  «O‘zini  o‘zi 

boshqarish maktabi... demokratiya darsxonasi», deb ta’riflaydi

2

. 

Falsafiy  dunyoqarashning 

birlashtirish 

(kommunikativ)  vazifasi  turli  dunyoqarash 

yo‘nalishlarini milliy va umuminsoniy g‘oyalar atrofida uyg‘unlashtirishi bilan xarakterlanadi. Turli 

manfaatlarni  ko‘zlagan  dunyoqarashlar  o‘rtasida  muayyan  ziddiyatlar  ro‘y  berishi  tabiiy.  Bunday 

sharoitda falsafiy dunyoqarash ularni murosaga keltirishga xizmat qiladi. Ijtimoiy-tarixiy tajribani 

umumlashtirish,  jamiyat  istiqbolini  ko‘rsatish  imkoniyati  tufayli  xalqni  muayyan  g‘oya 

atrofida birlashtiradi. 

Masalan,  mo‘g‘ul bosqinchilariga qarshi kurash davrida ozodlik falsafasi 

dunyoqarashning  tarkibiy  qismi  sifatida  millatning  turli  tabaqalarini,  e’tiqodi,  iqtisodiy  ahvoli 

va siyosiy mavqeidan qat’i nazar, birlashtirgan va umumiy kurashga safarbar qilgan. 

Falsafiy  dunyoqarashning 

tarbiyaviy 

vazifasini  yuqorida  zikr  etilgan  boshqa 

vazifalarning  asosi  sifatida  qarash  kerak.  Bu  –  kishilarda  keng  va  teran  fikrlash  qobiliyatini 

vujudga keltirish asosida bag‘rikenglik, murosa, har qanday ziddiyatlarni madaniy yo‘l bilan hal 

qilish, kelajakka umid va ishonch ruhini shakllantirishdan iborat. 

Yuqorida  bayon  qilingan  vazifalardan  tashqari  falsafa