1-лаборатория машғулоти

Ishning borishi: Tuproq tarkibidagi mikroorganizmlar sonini aniqlash uchun 5 

g  tuproq  olib,  250  ml  hajmli  kolbaga  solinadi.  SHu  kolbaga  50  ml  sterillangan  suv 

qo’shib  5  minut  chayqatgandan  so’ng  1-2  minut  tindiriladi.  So’ng  buyum  oynasiga 

eni  1  sm  va  uzunligi  4  sm  keladigan  kvadrat  chizib,  unga  yuqorida  tayyorlangan 

eritmadan 0,01 ml olib bir tekisda yuqtiriladi. Bu mazok quritilgandan so’ng absolyut 

spirt  eritmasi  bilan  yoki  spirt  lampa  alangasida  fiksasiyalanib,  karbol  kislota  (fenol) 

da  eritilgan  eritrozin  bo’yog’i  bilan  bo’yaladi.  30  minutdan  keyin  bo’yoq  yuvilib, 

preparat  quritiladi  va  bir  tomchi  kedr  moyi  tomizib  immersion  ob’ektiv  orqali 

mikroskopda  kuzatiladi.  Endi  1  g  tuproq  tarkibidagi  mikroorganizmlar  sonini 

aniqlash uchun quyidagi ishlar bajariladi. 

1.  Mikroskop  orqali  ko’ringan  doiraning  umumiy  sathi  aniqlanadi.  Buning 

uchun  okulyar  mikrometr  yordamida  doira  radiusi  aniqlanib,  tubanda  ko’rsatilgan 

formula asosida doiraning umumiy sathi topiladi: 

S = p r

2

 

Bunda, S-istalgan doira yuzasini: 

P-3,14  (3,14159)  irrasion    son-doira      aylanasining  doira  diametriga  bo’lgan  nisbatini 

bildiradi;  

r

2

-doira radiusini ifodalaydi.  

Masalan,      doira  radiusini  0,075      yoki  0,08  nm  ga  teng  deb  olib,      yuqoridagi      formula   

asosida  doiraning   umumiy   sathi topiladi: 

S = p r

2

; 

   S = 3,14 x (0,08)

2 

= 3,14 x 0,0064  =  0,020094. 

Demak,   mikroskopda   ko’ringan   doiraning   umumiy   sathi 0,020094 yoki 0,02 mm

2

 ga 

teng deb olindi. 

2.    Mikroskop  doirasida      ko’ringan      mikroorganizmlar      soni  sanaladi.  Bu 

ishni  bajarish  uchun  ularning  doira  ichidagi  soni      aniqlanib    daftarga      yoziladi. 

So’ng  stolchani      harakatlantiradigan  vintlar  yordamida  preparatni  siljitib,  uning 

boshqa  joyida   ko’ringan  doira  ichidagi  mikroorganizmlar soni ham daftarga yozib 

qo’yiladi.  SHunday  tarzda,  preparatni  harakatlantirib,        50-100        doiradagi    

mikroorganizmlar    soni aniqlangach, ularning o’rtacha soni topiladi. Faraz qilaylik, 

kuzatilgan      50    doira    ichida    1500  dona    mikroorganizm      bo’lsa,  bitta      doira  

ichidagilarining  o’rtacha  soni: 1500 : 50 = 30  dona bo’ladi. Demak, olingan tajriba 

dalillariga  asoslanib,  bitta  doira  ichidagi  mikroorganizmlar  soni  30  dona  deyish 

---

 

15 

mumkin. 

3.    YUqoridagi    sonlarga      asoslanib,    tajriba    o’tkazilayotgan  buyum 

oynasining    4  sm  yuzasiga    yuqtirilgan  yoki  0,01    g  (ml)  aralashma  ichidagi 

mikroorganizmlarning  umumiy  sonini  aniqlash  uchun  quyidagi  tenglamadan 

foydalanamiz: 

       0.02 mm

2

    –    30 bona bakteriya 

       4sm

2 

= 400 mm

2 

 –  x dona bakteriya      x = 400 x 30 / 0,02 = 600 000 dona                               

1  g  tuproq  tarkibidagi  mikroorganizmlar  sonini  aniqlash  uchun  tubandagi 

tenglamadan  foydalanamiz  (buning  uchun  0,01  ml  aralashmadagi  tuproqning 

og’irligini 0,001 g ga teng deb olamiz): 

                   0,001g    –    600000          

                     1 g    –    x 

        x = 1 x 600 000 / 0,001 = 600 000 000 dona 

Demak, tekshirilgan tuproqning bir gramida 600 000 000 dona mikroorganizm 

borligi aniqlanadi.