1. Bobur tug’ilgan yil. Bobur birinchi marta Samarqandni egallagan yil. Hindistonni zabt etgan yil. Vafot etgan yili

A.NAVOIY Z.M.BOBUR
Quyidagi
«Venn diagrammasi»
Z.M.Bobur va A.Navoiyning

o’hshash jihatlari:

shoir, davlat arbobi, turli xil janrda ijod qilgan,

ikki tilda ijod qilgan
farqlari

Z.M.Bobur A.Navoiy

Andijonda Hirotda

XV asr oxirida XV asr boshlarida
Temuriy shahzodalardan Temuriy saroyida
Sarkarda, tarjimon, tarixchi Ulug’ amir
Shoh hokim
sarson-sargardon muhrdor
farzandi Hindistonda farzandsiz
dinastiya barpo o’z hisobidan ko’plab
qilgan narsalar barpo qilgan.

Barcha javoblarni umumlashtirib, mustahkamlanadi, guruhlar baholanib, g’olib, mag’lub aniqlanadi.

Faol o’quvchilar baholanadi.
Uy ishi: Bobur lirikasidan 2ta g’azal yodlash.


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1.Q.Yo’ldoshev, V.Qodirov, J.Yo’ldoshbekov. Umumiy o’rta ta’lim maktablarining 9-sinfi uchun darslik .T. Yangiyo’l poligraph servise. 2010.-346 b. 80-84-betlar.

2. Adabiyot 5 sinf . O’qituvchilar uchun metodik qo’llanma. B.Qosimov, S.Ahmedov, SH.Rizayev, R.Qo’chqorov.T. // Ma’naviyat// 2003. 192-b.81-89-betlar.

3. I.K.ARIMOV. //Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch//. T.174 b. 56-58-bet.

Заҳриддин Муҳаммад Бобурнинг дунёнинг кўплаб тилларига она юртга ғазал ва рубоийлари ёш авлодни Ватангатаржима қилинган асарлари садоқат руҳида тарбиялашда катта аҳамият касб этади.Улуғ ўзбек шоири Амир бобурийлар салтанатини асосчиси шоҳ ва саркарда тарихчимутаффакир Фарғона вилояти ҳокими Умаршайх Мирзонинг фарзандиТемурнинг бешинчи авлоди Бобур Заҳриддин Муҳаммад ибн Умаршайх Мирзо 1483 йил 14 февралда Андижонда таваллуд топти.


Таржимаи ҳол
Бобур барча темурий шаҳзодалар каби махсус араб вафиқҳ илми йирик фозилу уламолар устозлигида ҳарбий таълимтарбиячилар форс тилларини ўрганди. Ёшлигидан кўплаб тарихий ва адабий асарлар мутолаа шеъриятга қизиқа бошлади.Довюраклиги ва жасурлиги учун “Бобур” илм-фангақилди (“Шеър”)лақабини олди. 

12 ёшидаОтаси 39 ёшида фожиали вафот етгач валиаҳд сифатида таҳтга ўтирди. У пайтлардаги Фарғона вилоятининг сарҳади ҳозирги Фарғона вилоятининг ҳудудига қараганда бошқача бўлган. Унинг шимол томони- жануби- Бадахшон тоғларига ғарби- Самарқандгашарқи-Қашғарга Олмалиқ ва Олмаота шаҳарларига бориб тақалган.

Бобур отаси йўлидан бориб машҳур суфий –Хожа Аҳрорга ихлос қўяди ва унинг тарақиати руҳида вояга етади умрининг охирига қадар шу эътиқодга содиқ қолади. Кейинчалик “Бобурнома” асарида хасталик ваБобур Хожа Аҳрор руҳи бир неча бор уни муқаррар ҳалокатдан энг оғир шароитларда раҳнамолик қилганлигиничорасизликдан халос этганини таъкидлайди.

Мовароуннаҳр XV аср охирида ўзаро низолашаётган темурий деярли мустақил бўлибшаҳзодалар ёки мулкдор зодагонлар бошчилик қилиб турган Мовароуннаҳр тахти учун кураш авжгаолган кўплаб вилоятларга бўлиниб кетган турли сиёсий фитналар уюштирилаётган эди.чиққан

Бундан ташқари Умаршайх Мирзога тобе бир неча бек ва ҳокимлар ёш ҳукумдорга бўйсунишдан бош баъзилари мустақилликтортадилар. Уларнинг айримлари Бобурнинг укаларини ёқласа бошқалари амаки ва тоғаларига Яна бошқа бирлари Бобурга рақибдаъвосини қилади қўшилиб уни ўлдиришга тушади.

Қариндош-уруғлар ўртасидаги низолар яқинлари ва ўзигаоқибатида Бобур 1504 йилнинг июнь ойида Мовароуннаҳрни ташлаб содиқ бўлган навкарлари ҳамроҳлигида Афғонистонга ўтиб кетади. У ердаги ички мустақил давлат қуришга жадал Ғазна ва Қобулни эгаллагачнизолардан фойдаланиб қаттиқ ички интизом ўрнатади.Бобуркиришади,қўшини тартибга келтиради унинг манфаатлариАфғонистонда эл обононлиги ва равнақи йўлида жон куйдиради йўлида одилона ва оқилона иш тутади.

Афғонистондаги Амалий фаолиятига бутун Хуросон ва Мовароунаҳрда қудратли ва давлат бошлиғи ва музаффаркўра минтақадаги сиёсий ҳайт эътиборлисаркарда сифатида катта обрў орттира борди ўринга кўтарилди.1507 йил бошларида Бобур Ҳиндистонга юриш бошлайди. Аммо уриниши муваффақиятсиз тугаб, пойтахт Қобулга қайтади.

1519 йил баҳорига Ҳиндистонни забт этиш режаларини амалга оширишга киришади ва кейин 5-6 йилкелиб 1526 йилнинг апрель ойида Панинпатдамобайнида бир неча юришлар уюштиради.Ниҳоят асосий рақиби –Деҳли султони Иброҳим Лўдийнинг 100 минг кишилик қўшинини 12 минг Деқлини эггалайди.Аскар билан мағлубиятга учратиб

Орадан кўп ўтмай шимолийиккинчи йирик ҳинд саркардаси Рано Санго устидан ҳам зафар қозониб Ҳиндистоннинг Бенгалиягача бўлган қисмини ўзига бўйсундириб олади. Сўнгра жангу  ЖўнпурАгражадаллар билан Ҳинистоннинг кўпгина ўлкаларини забт этади. Деҳли Баҳор ва бошқа ўлкаларда ўз байроғини кўтаради.Ҳарид

Бобурнинг боболари Султон Абусаид Мирзоларнинг унинг ўғли Мироншоҳ Мирзо- Соҳибқирон Амир Темур отни мушт билан урганда довдиратадиган даражада кучлижисмонан бақувват нихоятдабўлишгани тарихий манбалардан маълум. Бобур ҳам болалик чоғилариданоқ чапдаст йигит бўлиб ўсди. бинобарин шўх табиатлисоғлом

Бобурнинг ҳавас қиладиган даражадаги соғлиги бутун умри давомида-жисмонан бақувватлиги шахсий ҳаётида намоён бўлган.У давлат ишлари Биланунинг подшоҳлик фаолиятида яқин дўстлари кундалик ҳаётда хушчақчақ улфатбанд бўлган чоғлари доно шоҳ қўшинда эса қўрқмас ва баҳодир саркардаорасида жисмоний бақувват йигит сифатида тарихда қолган.

Бобурнинг қизи Гулбаданбегимнинг “Ҳумоюннома” хурсандчиликданасарида келтирилишича, Бобур Ҳиндистонда Агра шаҳрини эгаллагач  қаъла деворига чиқиб икки йигитни икки қўлтиғида даст кўтариббўлса керак девор устида югурган. Аграни ўзига пойтахт сифатда танлаган Бобур бу мамлакатда катта қурилиш ва ободонлаштириш ишларини бошлаб юборади.

Шу тариқа Ҳиндистонда уч ярим асрга яқин хукм сурган қудратли бобурийлар сулоласига асос у Ҳиндистонда ҳам кўплаб ижтимоий хайрли ишларнисолади.Афғонистонда бўлганидек мамлакат тараққиётига жиддий таъсир кўрсатади. Бобурнинг мақсадиамлга оширади улуғ салтанат қуриш эди.– парчаланиб кетган юртни бирлаштириб

Ўша пайтда Ҳиндистонда беш мусулмон ва икки мусулмон бўлмаган подшохлар ҳукм сурар тоғлар ва чангалзорлар ичида кўплаб рожалар (беклар) бор эди.бундан ташқари Роно Санго билан бўлган жангда Бобурнинг буюк саркардалик маҳорати яққол намоён ўкириб келаётган душман филларига нисбатан Бобурбўлди. Ерни ларзага солиб ёнирилган кажава - ғилдиракларнибобоси - Амир Темур ишлатган усулни қўллаб филлар томонга юмалатиб юборади.

Оловдан қўрқиб кетган филлар орқага бошлайди. Бобур ғаним саф-саф бўлиб келаётган пиёда аскарларини езиббурилиб устидан тўлиқ ғалаба қозонади.Бобур Мирзо қаерда ва қай бир давлатда мусиқа ва саънатдан яхши хабардор бўлган олимуадабиёт ва тарихбўлмасин касбу ҳунар соҳибларига хусусан ижод аҳлига фозиллар даврасида иштирок этди ҳомийлик қилди, уларни моддий ва маънавийсамимий еҳтиром кўрсатди рағбатлантириб турди.

Бобур умрининг охиригача самарали ижодий иш билан натижада ҳарҳар қандай шароит ва вазиятда ҳам ижоддан тўхтамадишуғулланди хусусан шеъриятдажиҳатдан бой илмий ва адабий мерос қолдирди.Шоир ижодида  унинг тупроғига талпинишкиндик қони тўкилган она юртини дил-дилидан қўмсаш замона носозликларидан нола бадий талқинтақдир зарбалари ва турмуш уқубатлари этилади.

Бобур 18-19 ёшларида рубоий ва ғазаллар ёза бошлаган. Унинг “Топмадим” радифли ғазали ва “Ёд этмас эмиш кишини ғурбатда киши ” мисраси Билан бошланувчи рубоийси ўша йиллардаги ҳаёти билан боғлиқ. Бобур номини дунёга машҳур қилган шоҳ асари “Бобурнома” устидаги ижодий ишини 1518-1519 йилларда бошлаган.

Ҳиндистон юришлари даврида Бобур “Мубаййин” асарини яратди. Маснавий тарзида ёзилган ислом ҳуқуқшунослиги ва шарият ақидаларига бағишланган бу асарда Моврауннаҳр ва Ҳиндистонга оид ўша давр ижтимоий-иқтисодий аёти бўйича қизиқарли маълумотлар ҳам жамланган. Бобурнинг юқорида келтирилган асарларидан мусиқа санъати ва ҳарб ишларига махсус шунинигдек “Хатти Бобурий”ташқари бағишланган қатор рисолалари ҳам бўлган.

“Хатти Бобурий” да муаллиф араб ёзувни соддалаштириш ва осонлаштириш мақсадида униалифбосини таҳрир этиб туркий тил ва талаффуз мезонларига мослаштирилган. 1526 йилнинг декабрь ойида бобурга қарши суиқасд уюиштирилади. Маҳв этилган Иброҳим Лўдийнинг онаси унинг овқатига заҳар қўштиради. Шунинг асоратиошпазлар билан тил бириктириб ҳамда кўп йиллик машаққатли ва қўнимсиз ҳаёт таъсиридан кейинги йилларда Бобур тез-тез касалга чалиниб туради.

1527 йил октябрь ойида Бобур яна умрининг охирлаб қолганини ҳис этади. Шунда у ўзи эътиқодхасталикка учрагач ихлос билан унинг насрда битилганқўйган Ҳожа Аҳрор Валий руҳидан нажот тилаб “Волидия” асарини шеърий таржима қилади. Бобурнинг моҳир таржимон сифатидаги қобиляти намоён бўлган 243 байтли бу асар катта ижодий илҳом билан жуда қисқа муддатда якунланган.

у таржима тугаши ҳамоноқБобурнинг ўз эътирофича соғайиб кетган.Бу йилларда у “Бобурнома” фасллари устида ишлашни давом эттиради “Ҳиндистонгаўз ибораси Билан айтгандаянги янги ғазал ва рубойилар яратди “Хатти шунингдек “Волидия” таржимасиникелгали айтқон ашъорни ” тартибга солиб Бобурий” Билан битилган намуна ва қитьаларни Мовароуннаҳр ва Афғонистонга Хожа Калон. Ҳиндон ва бошқаларга юборди.Ҳумоюн

Бир неча муддат олдин подшоликни Ҳумоюнга топширган Бобур 1530 йил 26 декабрда ўзи асос солган кейинчалик (1539салтанат пойтахти Аграда вафот этди ва ўша ерда дафн этилди ўзи бунёд эттирган “Боғийилда) унинг васиятига мувофиқҳоки Қобулга келтирилиб уни “Вақое” деб ҳамБобур”га қўйилди. Бобурнинг улуғ асари “Бобурнома” бўлиб номлайдилар.

Буюк мемориял асарда 1494-1529 йиллари Марказий ва Кичик Яқин ва Ўрта шарқ мамлакатларида кечган воқеалар баён етилган.Осиёда “Бобурнома” нинг ўндан ортиқ қўлёзма нусхалари бор. Бу асарни Қозонда Н.И. Лондонда Бевериж хоним нашр (1905 й.) этган. ЎзбекистондаИлминский (1857й.) дастлаб Фитрат 1928 йилда асардан пачалар эълон қилди.

“Бобурнома” 2002 йилда 1960 ва 1989 йилларда тузатилганнинг1948-1949 йилларда икки жилди тўлдирилган қайта нашри амалга оширилди. Бобурнинг “Бобурнома” асарларини Ж.Лейден (1826 й.) ва Витсен (1705 й.)-голландАбдураҳим хоқон (1586 й.)– форс Рашит Раҳмати Арат (1940 Павел де Куртейл (1871 й.)-французВ.Ерскин-инглиз Миаил Сале (1943 й.) рус тилига таржима қилганлар.й.) турк

1826-1985 уч марта француз ва бир мартайиллар давомида “Бобурнома” тўрт марта инглиз немис тилига ўгирилган.Бобурнинг солиқ ишлари ҳақида маълумот берувчи аруз вазни ҳақидаги “ Рисолаи аруз ” (1523-1525“Мубаййинул-закот” (1521 й.) тараққиётий.й.) каби асарлари бор. “Аруз рисоласи”да туркий арузнинг табиати арузнинг 272 вазни ва 21 баҳрига илмийва шеърий асарлардаги кўринишлари шарҳлар берилган.

“Мусиқа илми” номли асарларБобурнинг “Ҳарб иши” улар топилган эмас.“Бобурнома” мавзусидаяратгани ҳақида ҳам маълумот бор. Аммо 1940қатор бадиий асарлар ҳам яратилган. Флора Анна Стилнинг “Бобурхон” (Париж Каролд Лембнинг “Бобур Фернард Гренарднинг “Бобур” (Париж, 1930 й.)й.) Вамбек Гасконининг “Бобур ва унинг1961 й.) романлари-йўлбарс” (Нью-Йорк 1980 й.) эссе- романлари шулар жумласидандир.авлодлари ” (Нью-Йорк

Ҳиндистонлик Муни Лаьл бобурийлар ҳақида олтита роман ёзган.Жавоҳирлал Б.А.Луния каби давлат ва Фан арбоблари Бобур ваА.К. Сингха М.ГандиНеру жаҳон цивилизациясидаги мавқеини ҳаққонийбобурийларни ҳиндистон тараққиётидаги эътироф этишган. Ўзбекистон мусиақиллика эришганидан кейин бобур ўз ютрида ҳақиқий қадр қиммат топди. Ўзбкеистон Республикаси Президентининг фармонига кўра 1993 йилда Бобур таваллудининг 510 йилиги тантанали нишонланди. Андижон шаҳрида миллий боғ (“Боғи Бобур”) кутубхонатеатрБобур номида университет бор.

Бобур миллий боғи мажмуасида “Бобур ва жахон маданияти” музейи шоирнинг рамзий қабр мақбараси бунёд этилган. Шаҳар марказида ва Бобур боғидаги Андижондаги марказий кўчаларданёдгорлик мажмуида шоирга ҳайкал ўрнатилди Андижон вилоятининг Тошкентдаги истироҳат боғи ва кўчага шунингдекбирига Ўзбекистон ФанларХонобод шаҳридаги истироҳат боғига Бобур номи берилди акдемиясининг Бобур номидаги медали таъсис этилди.

Бобур номида халқаро илмий экспедиция мавжуд бўлиб, унинг аъзолари бобур қадамжолари бўйлаб кўплаб сафар уюштирадилар. Экспедиция материяллари асосида “Бобур ва жаҳон маданияти” унинг жамғармасида Бобур номи билан боғлиқ 500 данмемориал музейи ташкил қилиб ортиқ китоб ва манбалар бор.