1. Axborotlashuv jarayonining jamiyat taraqqiyotiga ta'siri Javob

Qadriyatlar toʻplami[tahrir | manbasini tahrirlash]

Breytueyt va Skott^[1] oʻz sharhlarida qadriyatlar toʻplami tushunchasining paydo boʻlishini 1950- va 1960-yillarda erishilgan konsensusga bogʻlaydilar. Bu konsensusda qadriyat tushunchasi obyektlar tavsifi sifatida emas, balki odamlar tavsifi sifatida kiritiladi, bunda odamlarda qanday istaklar boʻlishi kerakligi haqida talablar emas, ularning oʻz istaklari koʻzda tutiladi.
Tadqiqotchilarning taʼriflar boʻyicha, qadriyatlar soni va toʻplami tizimi boʻyicha kelishuvga kelganiga qaramay, psixologlar oʻrtasida chuqur kelishmovchiliklar mavjud^[2] (shuningdek, Breytueyt va Skott sharhiga qarang^[1]). Shunda ham baʼzi psixologlar bazaviy qadriyatlarning universal tavsifi haqida yozishadi.
Breytueyt va Skottning fikriga koʻra, M. Rokich qadriyatlar tizimini oʻrganishda yuqori amaliy yutuqga erishgan; u 1968- va 1973-yillardagi ishlarida ilgari olingan natijalardan foydalanib, qadriyatlarni ikki guruhga ajratgan:

1. 
   Yakuniy qadriyatlar yoki maqsadli qadriyatlar, yaʼni baʼzi bir aniq maqsadlarga erishish inson hayotining mazmuni ekanligiga ishonish (yoki boshqacha aytganda, individual mavjudlikning qandaydir yakuniy maqsadi — masalan, baxtli oilaviy hayot, butun dunyoda tinchlik — shaxs va jamiyat nuqtai nazarida bu maqsadlar ularga intilishga arziydi);
   
2. 
   instrumental qadriyatlar yoki vosita-qadriyatlar, yaʼni maqsadlarga erishish usullari bilan bogʻliq boʻlgan isteʼdodlar (baʼzi bir harakat yoʻnalishi — masalan, halollik, ratsionalizm — barcha vaziyatlarda shaxsiy va ijtimoiy nuqtai nazardan afzalroq ekanligi haqidagi eʼtiqodlar).^[3]
   

Misol uchun, Rokichning fikriga koʻra, sevgi eng oliy qadriyat, sevish qobiliyati esa vositadir. Rokich ikkala qadriyatlar guruhida ham ierarxiya mavjudligini (qadriyatlar tartiblangan) va shu sabab, shaxsning qadriyatlar tizimi ikkita tartiblangan roʻyxatga boʻlinishini taʼkidladi. Rokich, shuningdek, qadriyatlar va munosabatlar orasidagi farqni koʻrsatdi: qadriyat bir necha aniq obyektlar va holatlarga tegishli boʻlgan umumiy tushunchani qamrab oluvchi eʼtiqodni tavsiflaydi; munosabat esa bitta obyekt yoki holatga tegishli eʼtiqodlar toʻplamidir.