1 author: Murodjon Isagaliev Fergana State University, Uzbekistan, Fergana 23

Tuproqlarni sinfiga qarab foydalanish imkoniyatlari.

Yerdan foydalanish shakli	Foydalanish uchun qulay sinflar
	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII
To‘qay	Ha	Ha	Ha	Ha	Ha	Ha	Ha	Ha
O‘rmonchilik	Ha	Ha	Ha	Ha	Ha	Ha	Ha	Yo‘q
Yaylov	Ha	Ha	Ha	Ha	Ha	Ha	Ba’zan	Yo‘q
Pichanzor	Ha	Ha	Ha	Ha	Ha	Yo‘q	Yo‘q	Yo‘q
Donli ekinlar	Ha	Ha	Ha	Ha	Yo‘q	Yo‘q	Yo‘q	Yo‘q
Haydov dehqonchiligi	Ha	Ha	Ha	Yo‘q	Yo‘q	Yo‘q	Yo‘q	Yo‘q

Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, Yerlarni tasniflash uchun 8 ta sinf ajratilgan. Eng yaxshi va eng yuqori baholi sinflarga I-II sinflar kiradi. Qolganlari ozmi-ko‘p cheklanishlarga, ya’ni qaysidir o‘simliklarni hosildorligiga salbiy ta’sir qilishiga asoslangan.

Kanadada tuproqlarni baholash ishlari Stori usuli bilan olib boriladi. Bu usul ham tabiiy tarixiy usulga yaqin bo‘lib, unda O‘zbekiston usuliga o‘xshash joylari ko‘p. Masalan, O‘zbekistonda tuproqlar 10 sinfga ajratilsa Kanadada 7 taga ajratiladi. Farqi O‘zbekiston usulida 1 sinfdan 10 sinfgacha tuproqlar yaxshilana boradi. Stori usulida 1 sinfdan 7 sinfgacha yomonlasha boradi. Sinflarga bo‘lish usuli agroguruhlarga bo‘lishni eslatadi.

Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi a’zolarida tuproq bonitirovkasi Dokuchayev va Sibirtsev usuli asosida mahalliy sharoitlarga moslashgan holda olib boriladi.

Shunday qilib, Rossiyada o‘z zamonasida Dokuchayev tomonidan yaratilgan tuproqni bonitirovkalash usuli to‘la-to‘kis talabga javob beradi desak bo‘ladi, chunki bu usul hozirgi kunda ham, nafaqat Rossiyada balki qator boshqa mamlakatlarda ham asosiy bo‘lib xizmat qilmoqda.

Tayanch iboralar. Yer, tuproq, kadastr, bonitirovka, nisbiy baho, unumdorlik, potentsial, sun’iy, tabiiy unumdorlik, erkin iqtisodiy uyushma, kadastr komissiyasi, tamoyillar, geologik, kimyoviy, fizikaviy, majmuaviy, «Avesto», xarita, masshtab, loyiha, soliq, podzol, oq yer, haydaladigan, sug‘oriladigan, supa relyef, qayinzor, organik modda, guberniya, pichanzor, yaylov, o‘rmon, so‘rov-statistika, dehqonchilik.

Takrorlash uchun savollar.

1. 
   «Avesto» va boshqa mutaffakirlar asarlarida yerga berilgan baholar?
   
2. 
   Qadimgi rus davlatida dehqonlar tomonidan yerga berilgan baho?
   
3. 
   Yerni hisobga olish va baholashdan maqsad?
   
4. 
   M.V.Lomonosov, M.I.Afoninlarni yerga bergan baholari?
   
5. 
   Tuproqlarni Rossiyada birinchi marotaba sinflarga, pichanzorlarni sinfga va pichan navlariga bo‘linishi?
   
6. 
   Unumdorlikni baholovchi tamoyillar?
   
7. 
   Unumdorlikni baholashni V.V.Dokuchayev usuli?
   
8. 
   Geologik, kimyoviy va boshqa diagrammalar orqali tuproqni baholash?
   
9. 
   Yerni baholashning morfologik va statistik usullari?
   
10. 
    O‘zbekistonda, chet mamlakatlarda tuproq va yer qanday baholanadi?