1-§. Diyorimiz jahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri siz ushbu darslikda iv–xv asrlar

VII asrning dastlabki choragida G‘arbiy turk xoqonligi hukmdorlik qarorgohini Choch viloyatiga ko‘chiradi. Hukmdor va malika uchun bu yerda o‘ziga xos qarorgohlar bino qilingan. Choch o‘lkasi o‘z tanga pullari tizimiga ega bo‘lgan. Tangalarning old betida hukmdor surati, teskari tomonida ot, gajak dumli bars yoki qoplon tasviri, ba’zan sulolaviy ayri tamg‘a tushirilgan. Ayrim tangalarda esa, hatto hukmdorga yonma-yon malika tasviri ham chekilgan. Bunday tasvir hukmdorning malikasi – xvatun (xotun) vazirlik darajasiga ega bo‘lib, davlat boshqaruvida faol ishtirok etganligidan dalolat beradi. Saroyda u xoqondan keyingi o‘rinni egallagan.
Choch va Eloq sertarmoq xo‘jalikka ega bo‘lib, sug‘orma dehqonchilik, chorvachilik, hunarmandchilik, konchilik va savdo yuksak darajada bo‘lgan. Karvon yo‘lining o‘lka orqali o‘tishi Choch va Eloqqa ichki va tashqi savdo-sotiqning kengayib, shaharlar aholisining ko‘payishiga imkon bergan.
Boshqaruv ma’muriyati. Ilk o‘rta asrlarda O‘rta Osiyo hokimliklarida ma’lum tartibdagi boshqaruv ma’muriyati tashkil topgan edi. Boshqaruv ma’muriyatining asosiy vazifasi ⦁ fuqarolardan boj, soliq va yasoqlarni o‘z vaqtida yig‘ib olish, ⦁ jamoat ishlariga ularni safarbar etishdan iborat bo‘lgan. Kirimchiqimlar aniq va ravshan qayd etilib, hujjatlashtirilgan. Ularga barmoq bosilib, muhr bilan tasdiqlab qo‘yilgan.
Shahar me’morchiligi. V–VII asrlarda O‘rta Osiyoda, bir tomondan, ⦁ yerga egalik qilish munosabatlarining o‘rnatilishi va mustahkamlanib borishi, ikkinchi tomondan, ⦁ ko‘chmanchi chorvadorlarning kirib kelishi va o‘troqlashuvi shahar va qishloqlarning qiyofasi hamda aholisining turmush tarzi va ijtimoiy ahvoliga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi.
Ziroatkor yerlar kengayib, dehqonchilik vohalarining suv ta’minoti tubdan yaxshilandi. Tog‘oldi maydonlariga suv chiqarilib, yangi yerlar o‘zlashtirildi.
Shaharlar aholisi ko‘paydi. Qishloqlarda “ko‘shk”, “qasr”, “qo‘rg‘on” va “qo‘rg‘oncha” kabi istehkomli turarjoylar qad ko‘tardi. Istehkomli qasr, qo‘rg‘on va ko‘shklar asosan ⦁ tashqi dushman hujumiga qarshi mudofaa inshooti, ⦁ chokarlar to‘planadigan joy, ⦁ ma’muriy markaz hamda ⦁ oziq-ovqat va qurol-yarog‘ saqlanadigan ombor vazifasini o‘tagan.
O‘rta asrlarda shaharlar uch qismdan iborat bo‘lgan. Ular “ko‘handiz”, “shahriston”, “rabot” deb yuritilgan. Shaharlarning uchala qismi ham alohida-alohida devorlar bilan o‘rab olingan. Ularning bir nechta darvozalari bo‘lgan. Shahar devorlari bo‘ylab oqib o‘tgan anhor xandaq vazifasini bajargan. O‘rta asrlarda yasha gan arab mualliflari (Ibn Xavqal va Ishtaxriy) qayd etishicha, birgina Binkat (Toshkent)ning yigirma ikkita darvozasi bo‘lgan.