― yengil atletika va uni o‘qitish metodikasi‖ fanidan O`quv-uslubiy majmua

44-jadval. 

Yillik mashg‘ulot sikli davomida o‘rta va uzoq ixtisoslikdagi yuqori malakali 

yengil atletikachilar musobaqa faoliyatining optimal ko‘rsatkichlari.  

Ixtisoslik  

Yillik siklda musobaqalar soni   

Nazorat 

Yaqinlashtiruvchi 

Eng muhim  Jami 

O‘rta 

masofalarga 

yugurish  

11-13 

10-14 

5-7 

26-34 

Uzoq 

masofalarga 

yugurish  

9-12 

8-12 

4-5 

21-29 

 

Sport  amaliyotida  mashqlanganlikni  oshirish  maqsadida  musobaqalarni 

qo‘llashda ikkita  yondashuv keng  tarqalgan.  Ba‘zi  yengil atletikachilar tanlangan 

yengil  atletika  turida  asosiy  musobaqalarda  qatnashgunga  qadar  dastlabki  startlar 

seriyalarini  keng  qo‘llayotgan  holda  o‘z  tayyorgarliklarini  tashkil  qiladilar. 

Boshqalar  esa  kam  musobaqalashib,  ma‘suliyatli  startlarga  tayyorlanadilar. 

---

137 

 

Musobaqa  davrida  trenirovka  ikkinchi  yondashuvda  sportchining  maxsus  (o‘ziga 

xos)  sifatlarini  nafaqat  saqlashga,  balki  keyinchalik  ham  rivojlantirishga  aniq 

qaratilgan  bo‘ladi.  Bundan  tashqari,  yillik  trenirovka  siklini  tuzilishining  aralash 

varianti  ham  mavjud.  Bunda  yengil  atletikachilar  musobaqa  seriallarida 

qatnashishni  kamdan-kam  startlar  yordamida  ma‘suliyatli  musobaqalarga  puxta 

tayyorlanish bilan almashtirib turadilar. 

Tez-tez  startlar  bilan  tayyorgarlik  ko‘rish  varianti  barqaror  texnikaga  ega 

bo‘lgan  tajribali  sportchilar  tayyorgarligida  qo‘llaniladi.  Bu  tuzilma,  ayniqsa 

musobaqa  davrida  kulminasion  musobaqalardan  (milliy  terma  jamoa  a‘zolari 

uchun  Olimpiya  o‘yinlari,  Jahon  va  Osiyo  chempionatlari,  Gran-pri  bosqichlari 

hisoblanadi) holi bo‘lgan bosqichlarda qo‘llanilishi mumkin. 

Musobaqa  davri  tuzilmasining  ikkinchi  varianti  nisbatan  yosh  atletikachilar, 

ya‘ni  yaxshi  jismoniy  qobiliyatlar  harakat  texnikasidagi  kamchiliklar  bilan  birga 

mavjud  bo‘lgan  sportchilar  trenirovkasida  qo‘llanilishi  mumkin.  Bunday 

sportchilar  uchun  faol  musobaqa  faoliyati  zararli  bo‘lishi  mumkin.  Buning 

natijasida harakatlarda o‘ziga xos bo‘lgan xatolarning mustahkamlanib qolishi, bu 

o‘z navbatida musobaqaning favqulodda vaziyatlarida namoyon bo‘lishi mumkin. 

Shunday  qilib,  agar  sportchi  o‘zining  joriy  jismoniy,  irodaviy,  texnik  yoki  taktik 

imkoniyatlariga  ko‘ra  oldida  turgan  vazifalarni  hal  eta  olishga  qodir  bo‘lmasa, 

ma‘suliyatli musobaqada qatnashish uchun uning nomzodini ko‘rsatmaslik lozim. 

Buning  ustiga,  shuni  har  doim  yodda  tutish  joizki,  hattoki  eng  oqilona  tuzilgan 

trenirovka  musobaqalar  o‘rnini  bosa  olmaydi.  Optimal  musobaqa  amaliyotisiz 

sportchi  taraqqiyotiga  erisholmaydi.  Musobaqa  davri  tuzilmasining  uchinchi 

varianti  o‘ta  muhim  musobaqalardan  iborat  bo‘lgan  mavsumda  qo‘llanilishi 

mumkin.  Ushbu  variantda  har  haftali  startlardan  iborat  mezosikllar  musobaqa 

faoliyati  rejalashtirilmagan  ikkita-uchta  mikrosikllar  bilan  birga  qo‘shilib  keladi. 

Bunday  variantni  jamoaga  saralashda  qiyinchilik  tug‘iladigan  yuqori  malakali 

yengil atletikachilar uchun qo‘llanilishi mumkin. Ularning yaxshiroq tayyorlangan 

raqiblari  asosiy  startga  tayyorgarlik  ko‘rishga  diqqatlarini  jamlashlari  mumkin 

bo‘ladi,  saralash  esa  maqsadga  yo‘naltirilmagan  holda  ―yo‘l-yo‘lakay‖  o‘tishi 

mumkin. 

Trenirovka  musobaqa  davrining  mazmuni  shundan  iborat.  O‘tish  davriga 

keladigan bo‘lsak, yillik trenirovka siklini rejalashtirishning har qanday variantida 

u  odatda,  to‘liq  dam  olish  uchun  emas,  balki  faqat  trenirovka  ishi  xususiyatini 

qisqa muddatga o‘zgartirish uchun qo‘llaniladi. Uning asosiy vazifasi  – faol dam 

olish vositalari sifatida qo‘llaniladigan qo‘shimcha sport turlari bilan shug‘ullanish 

yo‘li orqali jismoniy tayyorgarlikning umumiy darajasini saqlab turishdir. 

Uloqtiruvchilar,  qisman  sakrovchilar  vaqtning  bu  bo‘lagida  tanlangan  tur 

texnikasining alohida kichik tizimlarini yanada maqsadli bajarish yo‘lini izlashlari 

mumkin.  Demak,  sportchilar  musobaqa  davridan  so‘ng  deyarli  ikki  oy  atrofida 

mashq qilmay o‘zlariga ―xizmatlariga yarasha dam berishlari‖ tarixda qoldi. Sport 

trenirovkasi haqiqiy uzluksiz jarayon qirralariga ega bo‘lmoqda.  

 

---

138