Хонликлар давриад ер-сув муносабатлари тарихи

4	Буй дарёси	Сувар ал-Акалимда айтилишича, бу дарёнинг манбааси Чағониён тоғлари ва самарқанддаги Сўғд тоғларидир. Ундан бир нечта каналлар олилган бўлиб, Мовороуннахрнинг, айниқса, Самарқанд, Бухоро ва Насаф вилоятларининг фаровонлик манбаи ҳисобланади. Ҳозирги вақтда бу дарё Кўхак деб номланади. Бу дарё Самарқанд орқали ўтиб, Бухорогача етиб бориб, сув тошқини пайтида унинг ортиқча суви Жайхунга бориб қуйилиб ва у орқали Хазар денгизига бориб қуйилади. Унинг узунлиги 20 ўтиш (фарсанг ) таржимондан)
Махмуд ибн Вали. “Бахр ул-асрор фи маноқиб ул-ахёр”, “Море тайн относительно доблестей благородных”, издательство “Фан”. 1977. стр. 95
5	Жайхун дарёси	Уни шунингдек Аму қишлоғи қирғоғида жойлашганли сабабли дарёни Аму деб хам аталади. Бу дарёнинг манбаалари Бадахшон ва Тибет тоғлари ҳисобланади. Яна Хутталон ва Чағониён вилоятларида 6 та йирик дарё унга яқинлашиб, унга қуйилади. Дарёнинг номлари булар: Банги ва Фахир. Бу икки дарё Жайхунга Тохаристон худудида қуйилади, бошқа 4 та дарё – Варзоб, Кофирноҳон, Жангоб ва Камруд Чағониён томондан оқиб, Вахш, Қубадиён ва Термиз қаршисида Амуга тушади. Бу дарёнинг йўли айланма. Шундай қилиб, Бадахшон вилоятидан Балхга қарама-қарши жойга, асосан, шарқдан ғарбга, сўнгра шимолга бурилиб, Хоразм вилоятига оқиб ўтади. Ўтган асрларда Балхнинг шимолда жойлашган кўпгина қишлоқ ва аҳоли пунктлари Фахир дарёси туфайли мунаввар бўлган. Хазорасп ва Хоразм чегараларида Жайхундан кўплаб ариқлар чиқарилиб, улар туфайли бу вилоятларнинг қишлоқ ва аҳоли пунктлари гуллаб яшнамоқда. Бир сўз билан айиганда, бу дарё кўплаб вилоят ва аҳоли пунктларини суғориб, Хоразм кўли ва Сайхун билан туташади ва барчаси биргаликда Хазар денгизига қуйилади. Бу дарёнинг узунлиги 500 фарсангдир. Балхдан Жайхунгача 12 фарсанг. Унинг машҳур ўтиш жойларидан бири Йўрға дир. Яна бир ўтиш жойи Ойваж бўлиб Қўбадиён ичида, учинчиси – Чўчқа гузар бўлиб, Термиз қалъаси рўпарасида жойлашган. Кейинги ўтиш жойи Балхнинг чегара қишлоғи бўлган Калифда жойлашган. Улардан кейинги дарёдан ўтиш жойлари Карки ва Чоржўй шаҳарларида жойлашган.	Махмуд ибн Вали. “Бахр ул-асрор фи маноқиб ул-ахёр”, “Море тайн относительно доблестей благородных”, издательство “Фан”. 1977. стр. 95--96