Homo economicus

Faoliyatning unumliligi
. Inson faoliyati unumli, aksariyat hollarda 
amaliydir, lekin unumsiz ham, noamaliy ham bo’lishi mumkin. Masalan, rasm-
rusumlarni bajarish unumsiz hisoblanadi (ammo ba’zan muayyan vazifalarni hal 
qilishga qaratilgan rasm-rusumlar amaliy xususiyat kasb etishi ham mumkin).
Moddiy va ma’naviy faoliyat
. Moddiy faoliyatni soddalashtirib predmetlar 
bilan ish ko’rish sifatida, ma’naviy faoliyatni esa – predmetlarning obrazlari bilan 
ish ko’rish sifatida tasavvur qilish mumkin. Abstrakt mulohaza yuritish orqali 
moddiy va ma’naviy faoliyatni «sof ko’rinish»da, muayyan qarama-qarshilik 
sifatida tasavvur qilish mumkin. Ammo ma’naviyatdan xoli bo’lgan moddiy 
faoliyat behudadir. Ma’naviy faoliyat «sof ko’rinishda» mavjudmi? Obyektiv 
idealizm tizimida muayyan mutlaq va o’z-o’zidan rivojlanuvchi g’oya uning 
moddiy manbasidan tashqarida mavjud bo’lishi tan olinadi. Ammo insonning real 
hayotidagi ma’naviy faoliyati moddiy faoliyatdan tashqarida mavjud bo’lmaydi, 
amalda moddiy va ma’naviy faoliyat unsurlari turli darajada aks etgan faoliyat 
18
Қаранг: Фихте И.Г. Избр. соч. Т. 1. – М., 1916. – С.402.

---

rang-barang shakllarining kontinuumi (lot. continuum – uzluksiz to’plam)gina 
mavjuddir. 
Moddiy va ma’naviy faoliyatning birligi
faoliyat jarayoni ham, uning 
natijasi ham moddiy-ashyoviy substrat va ma’naviy mazmunning muayyan 
sintezidan iborat ekanligini anglatadiki, bu uning natijalarini obyektiv tarzda, inson 
xohish-irodasidan qat’iy nazar, ramzlar, ya’ni insonning ma’naviy dunyosi 
haqidagi axborot manbalari tizimiga aylantiradi. O’z xususiyatiga ko’ra faoliyat 
muayyan ideal yuzaga kelishiga sabab bo’ladi, chunki u moddiy ko’rinishda 
predmetni yaratadi, ramziy ko’rinishda esa ma’naviy mazmunni – shaxsning 
bilimlari, qobiliyatlari, axloqiy mo’ljallarini, uning mahorati va o’z kasbiga 
munosabatini, shuningdek o’z-o’ziga va boshqa odamlarga bo’lgan munosabatini 
vujudga keltiradi. Shu sababli tabiiy obyekt insonning o’zgartiruvchi faoliyati 
natijasida o’zlashtirgan xossalar ramziy tarzda amal qiladi. Shu ma’noda, inson 
nafaqat moddiy, balki ramziy olamda ham yashaydi.