Homo economicus

Moddiylashtirish va moddiylikdan chiqarish
. Moddiylik faoliyat jarayoni 
va natijasining materialga bog’liqligini belgilaydi. Faoliyat natijasi inson oqilona 
o’zgartirgan materialda o’z aksini topadi, moddiylashadi (predmetga aylanadi). 
Faoliyat natijasi inson kuchlari va qobiliyatlarining o’ziga xos in’ikosi hisoblanadi. 
Nemis klassik falsafasining taniqli namoyandasi I.G.Fixte fikricha, “Amaliyot 
o’zgartirilgan tabiat predmetlarini insonning ko’zgudagi aksiga o’xshaydi”
15
Moddiylashuv nima ekanligi haqida amalda tasavvur hosil qilish uchun 
chevar, g’isht teruvchi, ma’ruzachi va shu kabilarning ishini kuzatadigan bo’lsak, 
inson qanday ishlashi, uning faoliyati natijasida nima vujudga kelganiga qarab 
insonning o’zi haqida xulosa chiqarish, uning aql-zakovat darajasi, irodasi, kasbiy 
mahorati, estetik didi, mehnatga munosabati, axloqiy mo’ljallari va hokazolarni 
aniqlash mumkinligini ko’ramiz. Shu ma’noda faoliyat doim individ va umuman 
insoniyatning o’z imkoniyatlarini ro’yobga chiqarishi demakdir. Individning 
ijtimoiyligi aynan faoliyatda namoyon bo’ladi. Faoliyat orqali u ijtimoiy jarayon 
ishtirokchisiga aylanadi.
Inson faoliyati mehnat qurollari yordamida amalga oshiriladi. Uning 
hayvonlar faolligidan asosiy farqlaridan biri qurollilik hisoblanadi. «quruq qo’l 
ham, o’z ixtiyoriga tashlab qo’yilgan aql ham katta kuchga ega emas, - degan edi 
F.Bekon. – Ish qo’lga ham, aqlga ham kerak bo’lgan qurollar va vositalar 
yordamida bajariladi»
16
.
Mehnat qurollari inson va u o’zgartiruvchi narsalar dunyosi o’rtasida 
bog’lovchi bo’g’in hisoblanadi. Mehnat qurollarida insonning tajribasi 
mujassamlashadi. Odamlar yaratgan mehnat qurollari va iste’mol predmetlarida 
ularning ma’naviy kuchlari (aql-zakovati va ko’nikmalari, bilim va qobiliyatlari, 
maqsad va mayllari va sh.k.) o’zining moddiy ifodasini topadi. Bundan tashqari 
mehnat qurollari faoliyat texnologiyasi haqida axborot beradi va shu tariqa insonni 
boshqa odamlar bilan bog’laydi. Boshqa odamlar yaratgan narsalardan foydalanish 
uchun inson ularning mohiyatini, vazifasini aniqlashi, boshqacha aytganda, 
ularning ma’naviy mazmunini anglab yetishi lozim. Bu jarayon falsafada 
moddiylikdan chiqarish, ya’ni inson mehnati bilan yaratilgan mahsulotning 
ma’naviy mazmunini fikrlash yo’li bilan uning moddiy qobig’idan ajratish deb 
ataladi. Pirovardida inson faoliyati uning ma’naviy va jismoniy kuchlari va 
qobiliyatlarining moddiylashuvi va mehnat mahsullarida mujassamlashgan 
ularning yaratuvchilari ma’naviy dunyosining birligidan tashkil topadi.