Хожа Ахмед Яссауий суупышылык талийматынын уакили

Бакыл айтып жер астына кадем койдым,
Бул дуняны талак етип, хакты суйдим.


Хожа Ахмед Яссауий 1166-жылы Яссы каласында кайтыс болып, сол жерде жерленеди.
Жергиликли халык онын басына кабир салады. Сон арадан 230 жылдай откен сон уллы саркарда Амир Темур басламасы менен онын ески кабири орнына улкен макбара салдырады.


Ахмед Яссауийди путкил дуняга таныткан онын «Дийуаны хикмет», «Мират ул – Кулуб» («Кеуил айнасы») хам «Пакырнама» мийнетлери болып табылады. Ол бул шыгармаларды Яссы каласында доретеди.
Хожа Ахмед Яссауий «Дийуаны хикмет» шыгармасы.

«Дийуаны хикмет» шыгармасы косыклар китабы болып бизге дейин сакланып келинген. Шыгарма хар дауирде барше туркий тиллес халыклар ушын хош келген. Себеби ол инсанды хакыйкый камилликке елитетугын дин, ийман, кудай жолында пидайылык, исенимге садыклык, хадаллык, пакликти соз етеди. Инсанлардын тийкаргы максети – Кудайга ерисиу жолында машакат шегиу аркалы агартыушылыкка ерисиу, исламий хам дунялык адеплиликти ийелеуге шакырады.
Яссауий хикметлеринде туурылык, мийнетсуйгишлик, моминлерге мийирман болыу, инсап, муриубет идеалары алга сурилген.


Данаболсан гарийблердин кеулин аула,
Елди гезип, жетимлерге мехир айле,
Напси жаман бузыклардан мойын таула,
Мойын таулап даря болып тастым мине


Айрым хикметлеринде биз жамийетлик адалатсызлыкка кескин пикирлерин, адамлардын кеулине ауыр салмауды айтады. Сондай ак наданлык, жауызлыкты каралаган.
Оз дауиринде казы имамлар, мола муфтийлер, хакимлерлы, олардын унамсыз ислерин сынга алган:
Казы имам болганлар,
Нахак дууа кылганлар,
Акыр заман болганда,
Жук астында каларлар.


Харам тамаклы хакимлер,
Жахан малын алганлар,
Оз бармагын тишлабам,
Коркып турып каларлар.


***


Колына ушы суйир хаса алар,
Басына улуг дастар шалмак шалар,
Сахардеги инсанлардан назералар,
Ушбу янлы шайыклардан йирак бол


Дуня ушын пардаларын ашарлар,
Тыйын берсен даря болып ташарлар,
Гариплерден нари карап кашарлар,
Ушбу янлы шайыклардан йирак бол


Жамийетте адалат, инсап, мехир – шапаат орнын диянатсызлык, такаббирлик ийелегининен налыйды, коргаусыз калган халыкка кеули ашынады.


Ахли Дуня халкымызда сакауат жок,
Патшаларда, уазирлердеадалат жок,
Даруишлердин дууасында инабат жок,
Бир ганиймет басына тусти дослар.


Акыр заман алымлары залым болды,
Хошаметти айлегенлер алым болды,
Хакты айткан даруишлерге ганым болды,
Ажеп сумлык заманлар болды дослар.


Яссауий хикметлеринде жауызлык, наданлык, доска кыянет кылыу, менменликти каралайды.
Дууа килин, наданлардын жузин кормей,
Хак таала рафик болса, бирдей турмай.
Кесел болса, наданлар халын сорамай,
Наданлардан жуз мын жапа кордим мине.
Эй, дослар надан менен улпет болып,
Баурым куйип, жаннан тойып, олдим мине.
Тууры айтсам кыя жолга мойын таулар,
Канлар жутып, гам захарине тойдым мине.


Яссауий пикри бойынша адамнын баслыдушпаны – бул онын напси. Жасырын турде де напсин орынлаганы менен буны Аллатаала корип турыуын айтады.
Агаш атка мингизип,
Салса сени лахатке,
Еки ийнинде периште,
Тутар сорау – жууапка,
Дозакка тутар басынды,
Коресен коп хорлыкты,
О дуняда хеш уакыт,
Кеширмейди урлыкты.


***