[хlvi] Ўн учунчи мақолат

[ХLVI]

ЎН УЧУНЧИ МАҚОЛАТ

Саҳобдек нафъ расонлар бободаким, арақи пешоний била раёҳин
зеболари бошиға гавҳар афшон бўлурлар. Ва булут аро барқдек
хандонлиқ юзларида пайдо. Ва шабнам тўкулган чинордек
обилаи кафи даст била ерга паст бўлғон хасу хошокни сероб
қилурлар. Ва чинордек дилсўзлиқлари аҳволларида ҳувайдо1.


Sahob – bulut
Naf - manfaat
Rason – manfaat yetkazuvchi
Araqi peshoniy bila – peshonada paydo bo‘ladigan ter (peshonasini teri bilan)
Rayohin zebolari – rayhon so‘zining ko‘pligi. Yaxshi insonlar ma’nosida.
Gavhar afshon – gavhar sochuvchi
Bulut aro barqdek handonliq – yaxshilik qiluvchi insonning yuzida yaxshilik ko‘rish
Shabnam to‘kilgan chinor -
Obilai kafi dast – qo‘lning qavarig‘i
dilso‘z – dili kuygan; chinor ham dilso‘z bir daraxt. (yaxshilik qiluvchilar - o‘z dillarini o‘zlari yoquvchilar)
huvaydo – namoyon

Эй бўлубон субҳ киби сийм пош,

Меҳринг ўлуб ом ( ) нечукким қуёш2.

(Ey tong kabi kumush sochuvchi (yaxshilik ulashuvchi) inson,

quyoshdek mehrini birdek)

Субҳ киби халқ юзига кулуб,

Чарх киби эл бошиға эврулуб.

Жола киби хора агар ёғдик,

Бошни ниҳон айламайин тоғдек3.

Урса бошинг тиғ ила мажлисда жамъ,

Жамъ кўзин ёрутуб, андоқки шамъ.

Хома киби бошинга гар етса шақ,

Сен қилиб ул шақ била зеби варақ.

Тиғ ила етган сойи кўксунгга чок,

Сен бериб, андоқки садаф дурри пок.
Давр ичингни неча қонлиқ қилиб,
Нофа киби атр фишонлиқ қилиб.

Нафъдин эл вирди дуо жонингга,

«Ямқусу фил-арзи» сенинг шонинга4.

Қайда адо айлагасен бу сипос,

Ким сени деб хайри башар, хайри нос5.

Нафъ етурмакка шиор айладинг,

Ўзунгга ул нафъни ёр айладинг.

Нафъинг агар халққа бешак дурур,

Билки бу нафъ ўзунгга кўпрак дурур.

Қатраи гар баҳрға сочти саҳоб,

Баҳр қилур қатрасини дурри ноб.

Нахлға деҳқон чу берур парвариш,

Бўлур анга мевау гул бермак иш.

Буким эрур сақфға ҳомил сутун,

Бўлмаса сақф, ул ҳам эрур сарнигун.

Берса чу шоҳид қошиға вусма зеб,

Вусмани ул қош-ўқ этар дилфреб,

Холки рухсор уза марғуб эрур,

Ул доғи рухсора била хўб эрур.

Улки зарар шевасини тавр этар,

Элга демаким, ўзига жавр этар.

Улки ушатур босибон шишани,

Қилмас аёқ захмидин андешани.

Шуъла тушуб хасғаки тортар алам,

Чун они куйдурди, ўчар ўзи ҳам.

Пашшаки эл бўйнида бўлди мухил,

Бўлди табонча била ўқ музмаҳил6.

Чун кўпалак қасдиға азм этти ёш,

Ерга урар бўркин, очиб ўзи бош.

Бумни тепмакка не қуш кирса чуст,

Тепган оёқдурки, қилур дом руст.

Экса ғани тухм қилиб элга зўр,

Тухмини торож қилур хайли мўр.

Кимки фалак сори отар тошини,

Тош ила озурда қилур бошини.

Сифла нишониси шарорат дурур,

Шуълаға биттабъ ҳарорат дурур.

Бўлса киши мудбир агар бахтиёр,

Ўзига бу амрда не ихтиёр?

Мушкни нофа неча мастур этар,

Атри ани халқ аро машҳур этар.

Кимгаки биззот саховат дурур,

Фақру ғинодин не тафоват дурур.

Ҳақки биров хилқатини қилди пок,

Севмаса нопок эл они не бок.

Меваға мағз ўлса бўлур пўст ҳам,

Кимсага ҳам душман ўлур, дўст ҳам.

Яхши-ёмондин бари эрмас жаҳон,

Лек ёмон зоҳиру яхши ниҳон.

Чунки ёмон кўпрак эмиш, яхши оз,

Жазмки, оз ўлғусидур яхши роз.

Ҳақ сўзи дун халқдин имкон эмас,

Дев тили лойиқи қуръон эмас.

Чунки эрур асли ёмон нописанд,

Айламас ул яхшини асло писанд.

Дунки ёмон феъли анга хуш дурур,

Жазмки эл яхшиси нохуш дурур.

Бўлди чу эл қилғониға айбжўй,

Мумкин эмас бўлмомоғи айбгўй.

Айб кўзи унки бўлур тез бин,

Заҳр кўрар гарчи эрур ангубин.

Улки хаёли бори фосид дурур,

Борча салоҳ аҳлиға ҳосид дурур.

Лаъл ҳисобида тутар хорани,

Инжу сонар борча садаф порани.

Ҳам кўрунур игна синонча анга,

Ҳам билинур ришта йилонча анга.

Кўрса биров хонида қурси фатир,

Дер ани кўк саҳнида бадри мунир.

Эл кафида обиладин тоб ер,

Они ҳасаддин дури сероб дер.

Тун қорасин субхи сафо соғинур,

Бум парин парри ҳумо соғинур.

Эл майини лаъли равонча тутар,

Турфа буким, ҳасратидин қон ютар.

Кўрса биров кўз ёшини дурри ноб,

Ришта киби ғамдин урар печу тоб.

Топса музаҳҳаб биров айвонини,

Куйдурур ул ўт била вайронини.

Ҳар киши гул исласа, хор ул чекар,

Бода биров чекса, хумор ул чекар.

Элга нишот ўлса, анга дард эрур,

Дард анинг жониға дархурд эрур.

Яхшиғадур аҳли ҳасад заҳмати,

Нақднинг ўғридин эрур офати.

Гулгаки юз ҳусну латофат дурур,

Атри жуал жониға офат дурур.

Хизрдин иблис эрур аъмо киби,

Рост зумуррад била афъо киби.

Меҳрки равшанлиқ этар фош ани,

Кимга гунаҳ кўрмаса хуффош ани.

Сувки берур элга ўлумдин амон,

Тира қилур ўтға етишган замон.

Ғулки маъвоси биёбон эрур,

Гулшан анинг кўзига зиндон эрур.

Лек қуёш жавҳари чун келди пок,

Бўлса булут нуриға мониъ не бок.

Тушса хазаф остиға рахшон гуҳар

Қайда гуҳар қадриға андин зарар.

Кавнни ёрутти расули араб,

Нетгай ўзин тира қилиб Бу-лаҳаб7.

Эйки наби қавли била шод сен,

Элга зарар хавфидин озод сен.

Ҳақки фалак тоқи бино айлади,

Жавфида бу дайр фано айлади.

Гулшани давронға бериб зебу фар,

Ҳар гулини айлади тобанда хур.

Бу чаман ўлмоғида мавжуд анга,

Бор эди инсон гули мақсуд анга.

Зумраи инсон аро ҳам комиле,

Келди машаққат юкининг ҳомили.

Улки камол аҳлидин акмал дурур,

Шоҳи русул Аҳмади мурсал дурур8.

Меҳри нубувват бу камоли била

Авжи камол узра жалоли била.

Этти сенинг шомингга мисбоҳлиқ,

Қилди сенинг шонингга маддоҳлиқ,

Нафъ етурмакни чу қилди қиёс,

Кўрки, қиёс этти сени хайри нос.

Улки санохон анга субҳон ўлуб,

Ул санга маддоҳу санохон ўлуб.

Ушбу бийик мартаба қадрини бил,

Бўйла улуғ манзала шукрини қил.

Шукр недур — нафъ фузун айламак,

Базл камандини узун айламак.

Бўлмоқ агар кўп эса ҳам базлсоз,

Бергали ор айламамак бўлса оз.

Хайр муяссар гар эмас эл била,

Нафъ тегурмак ҳам ўлур тил била.

Ганж бериб бўлмас экин тутса кўз,

Улча қилур вақтида бир яхши сўз.

Сўз била куфр аҳли мусулмон бўлуб,

Сўз била ҳайвон деган инсон бўлуб.

Ҳам сўз ила элга ўлумдин нажот,

Ҳам сўз ила топиб ўлук тан ҳаёт9.

Бир сўз этиб онча балиятни дафъ,

Ким сочибон ганж етишмай бу нафъ.

Маъдани инсон гуҳари сўз дурур,

Гулшани одам самари сўз дурур.

Сўз била нафъ ўлмаса эл пешаси,

Яхши керак кўнглида андешаси.

Кўнгли киши хушлуғидин хуш керак,

Нохуш агар бўлса, мушавваш керак.

Одамий эрсанг демагил одами,

Оники йўқ халқ ғамидин ғами.

Улки киши ўлмагидин шод эрур,

Гўркану ғосилу жаллод эрур.

Қайси бирин кимки тасаввур этар,

Табъға кўрким, не танаффур етар.

Лек биров қилса равон бахшлиқ,

Руҳ киби сўз била жон бахшлиқ.

Нутқи била етмаса бахшойиши,

Зикри эрур табъға осойиши.

Чун сени ҳақ нодирасон айлади,

Даҳр элига нафъ расон айлади.

Ҳар киши бу амрға мансуб эрур,

Борча улус кўнглига маҳбуб эрур.

Икки жаҳон тахти била афсари,

Билки эрур бир сари, ул бир сари.

Йўқ бу сифатдин нима марғуброқ,

Лек бир иш мундин эрур хўброқ.

Ким берибон қилмамоқ олмоққа хўй,

Нафъ расон бўлмоқу йўқ нафъ жўй.

Бермак иши хотиридин кетмамак,

Бермагу олмоқни хаёл этмамак.

Топқонини сочди эл узра саҳоб,

Ким они ҳақ айлади гардун жаноб.

Мўр терар ҳарнеки, сочқай киши,

Бўлди тирик гўрга кирмак иши.

Чун сочар эл узра шугуфа дирам,

Ҳақ анга не барглар айлар карам.

Елки йиғар ҳарне ул айлар нисор,

Андин эрур дарбадару хоксор.

Шишаки рухсор уза сепгай гулоб,

Тоқ уза асрарлар ани орзулоб.

Чунки супургу йиғар инак далил,

Ётмоқ эшик кенида хору залил.

Зулфи санамларнинг эрур мушк пош,

Ким они рухсор уза асрар қуёш.

Бўлди бу сунбул исидин хўшачин,

Ким қаро тупроғ кибидур мушки Чин10.

Бил яна бир мартаба мундин баланд,

Ким анга йўл топмоқ эрур аржуманд.

Қайсидур ул базл очуқ юз била,

Тутмоқ ачиқ бода чучук сўз била.

Базлдаким лутфни қилмас хато,

Зоҳир этар бир йўли икки ато11.

Тос аро гар мева эрур дилфиреб,

Устида гуллар эрур ортуқси зеб.

Бўлса неча ҳусну сабоҳат била,

Зор қилур элни малоҳат била.

Олтун агар тожға зийнат дурур,

Устида дур бўлса не нисбат дурур.

Хони музаъфар гар эрур дилписанд,

Хушроқ эрур сепсалар устига қанд.

Улки бу ахлоқ ила айлаб хиром,

Етса жафо айламагай интиқом.

Балки кудуратни сафо айлагай,

Неча жафо етса, вафо айлагай.

Они башар хайлининг инсони бил,

Одамийлар одамийси они бил.

Англа кишиликни мусаллам анга,

Юз кишиликча иш эса ҳам анга.