Хўжаев Файзулла (1896-йил 1-июл, Бухоро – 1938-йил 13 ёки 15-март, Москва)

Abdurahimbiy ibn Shohruhbiy
(1700-1733, Xo’jand)
(1721-1733)

Ming sulolasidan bo‘lgan Qo’qon xoni, Shoxruhbiyning o’g’li. U xushyor, oqil, donova tadbirkor edi. Abdurahimbiy davrida Qo’qonda qal’a qurilgan bo’lib, u xozirda “Eski qo’rg’on”deb ataladi. V.P. Nalivkinning ma`lumotiga ko‘ra, 1732-yilgacha uning qarorgohi Tikon To‘da qishlog‘i bo‘lgan. Xuddi shu yili u Qo‘qon shahriga birinchi bo‘lib asos soladi. 1725-yil Buxoro xonligining zaiflashganidan foydalanib, 20ming kishilik qo’shin bilan Xo’jandni, 1726-yil esa O’ratepani egallagan. So‘ngra Shahrisabz ostonalariga qo‘shin tortib boradi. Shahrisabz hokimi Olimbek valine’maning (boshqa manbalarga ko’ra Ibrohim otaliq kenagasning) sulh tuzib, qizi Oychuchuk oyimni o’z nikohiga olgan. Shahrisabzlik kenagaslar bilan ittifoq tuzib, 1732-yil Samarqandni egallab, bu yerga mulla Bahorni hokim etib tayinlaydi va u yerda olti oy turgach, Jizzaxni olib, Ollohqulibekni hokim qilib qoldiradi.

Abdurahimbiy Xo‘jandga yetib kelgach, qattiq betob bo‘lib, aqldan ozadi, u 1733-yilda suiqasd uyushtirilishi natijasida o‘ldiriladi. Abdurahimxon o’limidan so’ng Qo’qon xonligi zabt etilgan hududlardan ajragan. Undan Erdonabek degan o‘g‘il va 3 qiz qolgan bo’lsa ham Qo‘qon xonligi taxtiga ukasi Abdukarimbiy o‘tiradi.

Abdulkarimbiy

Abdulkarimbiy ibn Shohruhbiy
(1710-1750)
(1733-1750)

Ming sulolasidan bo‘lgan Qo’qon xoni. Shohruxbiyning o’g’li. Akasi Abdurahimbiy vafot etgach (1733), taxtga o’tirgan. Xonlik o’rdasini Qo’qon yaqinidagi Tepaqo’rg’ondan Qo’qonga ko’chirgan. 1746-yil O’ratepa hokimi Fozilbiy yordamida Qalmoqlar hujumini qaytargan. Abdulkarimbiy Qo’qon shahrida saroy, madrasa, bozor va Isfara, Qatag’on, Marg’ilon, Toshkent, Haydarbek nomli shahar darvozalarini qurdirgan.

Akasi vafot etgach hukmdor etib tayinlanadi, u Qo‘qonga ko‘chib boradi va uni qaytadan quradi. 1746-yilda xitoyliklar Qoshg‘arni bosib oladilar va jung‘or davlatini tor-mor qiladilar, qalmiq ko‘chmanchilarining bir qismi g‘arbga yurib, Farg‘ona vodiysiga bostirib kiradilar. Abdukarim qalmiqlarga qarshi Qipchoq bachcha boshchiligida qo‘shin yuboradi, lekin u o‘ldiriladi. Uning ishongan qo‘shini esa qochib ketadi, natijada qalmiqlar Qo‘qonga yaqinlashib qoladilar. O‘ratepa xoni Fozilbiy (Sodiqbiyning o‘g‘li va Abdukarimning atalgan o‘g‘li) buni bilib qolib, qo‘shin bilan yordamga keladi. Qonli janglardan so‘ng qalmiqlar Qo‘qondan chekinadilar.
Abdukarim 1750-yilda 40 yoshida vafot etadi, Qo‘qon xonligi taxtiga esa uning o‘g‘li Abdurahmon o‘tiradi.
U o‘z poytaxtini Tepaqo‘rg‘ondan Qo‘qon shahri o‘rniga ko‘chiradi. U Qo‘qonning Eski o‘rda degan joyida o‘rdaqal`a qurdiradi. Atrofini shahar qilib, devor bilan o‘ratadi. O‘shanda Qo‘qonning Qatag‘on, Marg‘inon, Toshkand, Haydarbek degan to‘rt darvozasi bo‘lgan.
Abdulkarimxon o‘z davlatini mustahkamlashga, xalq farovonligini oshirishga intildi. 1745-1746-yillari qalmoqlar Farg‘ona vodiysiga hujum qilib O‘sh, Andijon, Marg‘ilon shaharlarini bosib olib, Qo‘qon ostonalariga kelib poytaxtni qamal qiladilar. Qo‘qonliklar og‘ir ahvolga tushib qolganda O‘ratepa hokimi Fozilbek qo‘shinlari bilan birga qalmoqlarga yordamga yetib keladi va xoinlar ham tor-mor etiladi. Shu tariqa, farg‘ona vodiysi dushmandan ozod qilinadi.