Хисоботнинг мохияти, ахамияти даврий ва йиллик хисобот

Buxgalteriya xisoboti va balansini tuzish, topshirish muddati va uni ko‘rib chiыish xamda tasdiыlash tartibi

Buxgalteriya xisoboti va balansi O‘zbekiston Respubdikasi Moliya vazirligining 1997 yil 15 yanvardaga 5-son buyrugiga ko‘ra tasdiklangan «Korxonalarning choraklik va yillik moliyaviy xisobot shakllarini to‘lazish bo‘yicha ko‘rsatma»siga asosan tuziladi. Ushbu ko‘rsatmada taokidlanishicha, mulkchilik shaklidan katoiy nazar tadbirkorlik faoliyati bilan shuullanuvchi, O‘zbekiston Respublikasi konunchiligiga ko‘ra xukukiy shaxs xisoblangan korxonalar xamda xukukiy shaxs xisoblangan, mustakil balansga va bankda xisob-kitob schetiga ega bo‘lgan korxona, birlashma tashkilotlarning filiallari, vakolatxonalari va boshka bo‘limlari xam chorak, yillik moliyaviy xisobot topshiradilar. Chet el investitsiyalari ishtirokida tashkil topgan korxonalar fakat yillik moliyaviy xisobot topshiradilar.

Ko‘rsatmada chorak va yillik moliyaviy xisobot shakllarining tarkibi O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirliga tomonidan tasdiklanishi baen etilgan, Chorak va yillik xisobot tuzishda korxona egasi davlat manfaatlariga rioya etishi, investorlar, kreditorlar, aksionerlar, solik, nozirliklari, taosischilar, bank muassasalari, xalkaro standartlar talabyaarini xisobga olishi va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining amaldagi Farmonlaridan, O‘zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya xisobi to‘risida»gi Ыonunidan, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 1995 yil 4 apreldagi 17-02/28-sonli xatidan, O‘zbekiston Respublikasi Fukarolik Kodeksidan xamda buxgalteriya xisobini yuritish va xisobot tuzishga taallukli barcha amaldagi yo‘riknomalardan foydalanish zarurligi xam yukorida eslatilgan ko‘rsatmada taokidlab o‘tilgan. Korxona, ishlab chikarish birlashmasi va tashkilot o‘zining barcha bo‘linmalarining faoliyat ko‘rsatkichlarini xisobot shakli maolumotlariga kiritishi shart, deyilgan.
Tugatilgan yeki kayta tashkil kilingan, mulkchilikning davlat shaklini jamoa shakliga o‘zgartirgan korxona xisobot davrida yil boshidan to korxonaning kayta tashkil kilingan davrigacha xisobot berishning amaldagi shakllari bo‘yicha xisobot topshiradi. Yangidan tashkil etilgan korxonalar o‘z mablalari va ularning manbalarini (sotib olish (kabul kilish) kiymatida) xisobotda, ularni belgilangan tartibda ro‘yxatga olingan oyning 1-kunidan boshlab xisobot yilining 31 dekabriga, xisobot yilining 1 oktabridan keyin tashkil kilingan korxonalar esa, davlat tomonidan ro‘yxatga olingan kundan boshlab xisobot yilidan keyingi yilning 31 dekabriga ko‘rsatadi.
Shuningdek, yukorida eslatilgan ko‘rsatmada taokidlanadiki, moliyaviy xisobot va buxgalteriya balansidagi rakamlarni o‘chirish yeki kayta to‘rilashga yo‘l kuyilmaydi. Agar bunday xollar yuz bersa, xato tuzatilgan sana ko‘rsatilgan xolda xisobot va balansga imzo chekib tasdiklagan shaxsning tegishli izox bo‘lishi shart. O‘tgan yil xisoboti (u tasdikdangandan so‘ng) maolumotlarining xam, joriy xisobot maolumotlarining xam noto‘griligi extirof etilsa, bu narsa joriy xisobotda (xatoga kaysi davrda yo‘l ko‘yilgan bo‘lsa, o‘sha davr xisobiga, chorak, yil boshidan) to‘rilanadi. Yillik moliyaviy xisobotni tekshirish mobaynida ishlab chikarish xarajatlariga, unga bolik bo‘lmagan xarajatlarini ko‘shish natijasida daromadning oshirilganliga yeki moliyaviy natijaning kamaytirilganligi aniklangan xollarda, o‘tgan yilgi buxgalteriya xisobi va xisobotiga o‘zgartirish kiritilmasdan, balki xisobot davrida aniklangan o‘tgan yillar foy-dasi ko‘rinishida joriy xisobotda aks ettiriladi.
Moliyaviy xisobot shakllarida ko‘zda tutilgan xamma ko‘rsatkichlar keltiriladi. U yeki bu modda (satr, ustun) to‘ldirilmagan xollarda, yaoni korxonanint kerakli aktivlari, passivlari, jarayonlari bo‘lmaganda, o‘sha moddalar (satrlar, ustunlar) chizib ko‘yiladi.