Hisobning predmeti, vazifalari va uning turlari Hisob turlarida qo‘llaniladigan o‘lchov birliklari

5. Xo‘jalik jarayonlari natijasida balansdagi o‘zgarishlar

Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatini amalga oshirish davomida turli jarayonlar ro‘y berib, bu jarayonlar natijasida shu korxonaga tegishli bo‘lgan xo‘jalik mablag‘lari va ularning tashkil topish manbalari tarkibiy hamda miqdoriy jihatdan o‘zgaradi. Balansga ta’rif berilganida, uning ikki qismi — aktiv va passiv tomonlari mos ravishda xo‘jalik mablag‘lari hamda xo‘jalik mablag‘larining tashkil topish manbalarini aks ettiradi deyildi. Demak, tabiiyki, xo‘jalik mablag‘lari va ular tashkil topish manbalarining xo‘jalik jarayoni natijasida o‘zgarishi balansda o‘zgarish ro‘y berishiga olib keladi. Sababi o‘zgarish natijasida xo‘jalik mablag‘ining o‘zaro ikki turi yoki mablag‘ manbalari turlarining ikki yoki undan ortig‘i o‘zgarishi yoki ham mablag‘ va ham ularning tashkil topish manbalari birdaniga o‘zgarishi mumkin.

Iqtisodiy voqea va holatlar faoliyati natijasi yoki moliyaviy holatiga to`g`ridan to`g`ri ta’sir qilishi biznes bitmlar deyiladi. ¹
Xo‘jalik jarayonlari natijasida balansdagi o‘zgarishlarni quyidagi to‘rt turga ajratish mumkin:
1. Xo‘jalik jarayonlari tufayli balansning faqat aktiv tomoni o‘zgaradi, passiv tomoniga ta’sir etmaydi va balans o‘z tengligini saqlab qoladi. Bunda xo‘jalik mablag‘larining o‘rni yoki joylashgan joylari o‘zgaradi xolos.
Balansdagi bu o‘zgarish birinchi xildagi o‘zgarish bo‘lib, u shartli ravishda quyidagicha belgilanadi:
+ A; – A = P
2. Xo‘jalik jarayonlari tufayli balansning faqat passiv tomoni o‘zga­radi, aktiv tomoniga ta’sir etmaydi va balans o‘z tengligini saqlab qoladi. Bunda xo‘jalik mablag‘larining kelar manbalarining mazmuni o‘zgaradi.
Demak, balans passivining bir moddasida ko‘payish, ikkinchi moddasida esa kamayish sodir etildi. Shartli ravishda esa bu o‘zgarish quyidagicha aks ettiriladi:
A= + P ; - P
3. Xo‘jalik jarayonlari tufayli balansning har ikkala tomoni bir xil summaga ko‘payadi va balans o‘z tengligini saqlab qoladi. Bunda xo‘jalik mablag‘lari va ularning kelar manbalarining balans qiymati bir xil summaga ko‘payadi.
Demak, balans aktivi moddasida ham shu bilan birga passivining moddasida ham ko‘rsatkichlar miqdori oshdi, ya’ni