|
Mol etkazib beruvchilar va xaridorlar bilan xisob-kitobning turli shakllari asosida xisob yuritish
Mol etkazib beruvchilar va xaridorlar bilan xisob-kitob nakd pulsiz amalga oshiriladi, Amalda nakd pulsiz xisob-kitobning turli shakllari ko’llaniladi. Sanoatda xisob-kitobning asosan kuyidagi:
aktsent, akkreditiv, maxsus schetlardan, to’lov-topshirikparidan, chek orkali, o’zaro zachetga asoslangan xisob-kitob shakllari ko’llaniladi.
U eki bu shaklni khllash, korxonalar o’rtasida tuzilgan shartnomada kelishilib olinadi, ayrim vaktlarda esa kaysi shaklni khllash amaldagi konunda belgilangan bo’ladi.
Xisob-kitobning aktsept shaklida xisobga olish. Bu shakl keng tarkalgan xisob-kitob shakllaridan xisoblanadi. Amalga oshiriladigan xisob-kitoblarning 2G’3 kismi ushbu shaklda olib boriladi. Aktsept shaklining xususiyatlaridan biri shundaki, bunda xaridorga xizmat kiluvchi bank muassasasi mol etkazib beruvchi korxona schetini xarador-korxona rozilik bergan takdirdagina to’laydi.
Lekin Xaridor korxona schetni to’lashga rozilik berishi eki to’lashdan bosh tortishi xam mumkii. Xaridor korxona schetni to’lashdan bosh tortgan xoldagina, bankka bu xakda ezma ravishda maolum kiladi. Schetni to’lashdan bosh tortganligi xakida ezma ravishda maolumot olinmaganda va boshka xollarda xaridor schetni to’lashga rozi deb xisoblaniladi xamda mol etkazib beruvchining scheti bank tomonidan to’lanadi.
Xisob-kitobning bu shaklida to’lov-talabnoma xujjati asosiy xujjat xisoblanadi. Uni mol etkazib beruvchi korxona xaridor korxona nomiga tovar-moddiy boyliklarni jo’natgandan so’ng ezadi. To’lov-talabnoma xujjati maolum belgilangan summadan kam bo’lmagan summaga yoziladi. Bu xujjatni mol etkazib beruvchi o’ziga xizmat ko’rsatuvchi bank muassasasiga topshiradi. O’z navbatida bank xujjatni xaridor korxona xisob-kitob scheti bo’lgan bankga jo’natadi. Mol etkazib beruvchi bir vaktning o’zida to’lov-talabnomaning bir nusxasini va unga ilova kilingan xujjatlarni pochta orkali xaridor-korxona manziliga jo’natadi. Xaridor korxona to’lov-talabnoma xujjatini to’lashga rozilik berishi eki to’lashdan bosh tortipsh mumkin. Mol etkazib beruvchi va xaridor korxona turli shaxarlarda joylashgan takdirda, uch ish kuni davomida schetni to’lamasligi xakida xabar kilinmasa, to’lov-talabnoma xujjati to’lashga kabul kilindi deb xisoblanadi va schet to’lanadi. Agar mol etkazib beruvchi va xaridor korxona bir shaxarda joylashgan bo’lsa, bu muddat ikki kunni tashkil kiladi.
Xisob-kitob aktsept shaklining keyingi aktsept tartibi xam mavjud. Bunda mol etkazib beruvchining scheti Xaridor korxona banki olgan kun to’lanadi. Ammo shartnoma shartlari buzilgan bo’lsa xaridor korxonaga uch kun davomida schetni to’lashdan bosh tortish xukuki beriladi. Noto’ri to’langan mabla yana xaridor korxonaga kaytiriladi. Xisob-kitobning bu shakli xujjatlar aylanish jarayonini tezlashtiradi. Demak, aytilganlardan shunday xulosa kilish mumkinki, xisob-kitobning aktsept shakli, xaridor korxonaga mol etkazib beruvchi korxonaning shartnoma shartlarini bajarishi ustidan nazorat olib borish imkoniyatini yaratadi.
Akkreditiv bu - mol etkazib beruvchi korxonaga xizmat ko’rsatuvchi bankning xaridor korxonaga xizmat ko’rsatuvchi bankka jo’natilgan maxsulot uchun mol etkazib beruvchi schetini to’lash xakidagi ko’rsatmasidir. Akkreditiv shaklida aktsept shaklidan farkli ravishda, schet mol etkazib beruvchi korxonaga xizmat ko’rsatuvchi bankda to’lanadi. Xisob-kitobning akkreditiv shakli asosan shaxarlararo xisob-kitoblarda ko’llaniladi.
Xaridor korxona mol etkazib beruvchi korxonaning schetini to’lash uchun o’ziga xizmag ko’rsatuvchi bank muassasasiga akkreditiv ajratish xakida ariza rasmiylashtiradi. Bank xaridor korxonaning maolum mikdorlash mablaini akkreditivlashtiradi va bu xakda mol etkazib beruvchiga, xizmat ko’rsatuvchi bankga maolum kiladi. Maxsulotni jo’natganligi xakidagi xujjatlarni mol etkazib beruvchi o’ziga xizmat ko’rsatuvchi bankka topshirishi bilan uning scheti to’lanadi. Korxonaning o’z mablalari eki bank karzi xisobidan akkreditiv ajratilishi mumkin.
Xisob-kitobning akkreditiv shakli mol etkazib beruvchi korxona uchun xisob-kitobni tezlashtirishi, xaridor korxona uchun esa mablalar aylanish jarayonini sekinlashtirishi mumkin. Chunki akkreditiv avvaldan belgilangan maolum mikdordagi summaga 25 kungacha muddatga ko’yilishi mumkin. Shuning uchun xam xisob-kitobning bu shakli mol etkazib beruvchi korxona schetini o’z vaktida to’lamaydigan korxonalarni jazolash sifatida ko’llaniladi. Akkreditiv bo’yicha rperatsiyalarni xisobga olish uchun 55-«Banklardagi maxsus schetlar» schetidan foydalaniladi.
Akkreditiv ajratilganda operatsiyalar schetlarda kuyidagicha aks ettiriladi:
D-55G’2-«Chek daftarchalari»
K-51-“Xisob kitoblar scheti”
K-90 «Bankning kiska muddatli kreditlari»
D-60-“Mol etkazib beruvchilar bilan xisob kitoblar”
K-55G’2-«Chek daftarchalari»
Foydalanilmagan eki muddati o’tib kettan akkreditiv epiladi, yaoni xaridor korxonaga kaytiriladi. Bunda kuyidagicha buxgalteriya provodkasi rasmiylashtiriladi:
D-51-«Xisob kitob scheti»
K-55 «Banklardagi maxsus schetlar»
Eki
D-90 «Bankning kiska muddatli kreditlari»
K-55 «Banklardagi maxsus schetlar»
Do'stlaringiz bilan baham: |
