Himoyalangan bank tizimlari fanidan mustaqil ishi qabul qildi: kabulov a. V

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA BANK FAOLIYATINI AVTOMATLASHTIRISHNING HOZIRGI HOLATI.

Dastlabki bosqichlarda mamlakatimizda bank texnologiyalarini rivojlantirish juda murakkab sharoitlarda olib borildi. Rivojlantirishda avvalgi markazlashtirilgan tizimda to'plangan tajribalar asos bo'lib xizmat qilsada bozor iqtisodi sharoitida tijorat kredit muassasalari faoliyatini tashkil qilish tajribasiga ega bo'lgan mutaxassislar deyarli yo'q edi. Mamlakatimiz bank sohasini rivojlantirilishi bank axborot tizimlari va texnik ta’minotini takomillashuviga ahamiyatli ta'sir qildi. Bankning kattaligi, uning moliyaviy ahvoli axborot texnologiyalarining portfeli hajmini kattalashishiga etarli darajada o'z ta'sirini ko'rsatdi.

Bank tizimlarini takomillashtirish keyingi yillarda ahamiyatli ravishda intensivlashib ketdi. 1996-1997-yillarda bu jarayonga banklarni kiritilishi katalizator bo'lib xizmat qildi. Ammo, bank buxgalteriyasi qanchalik muhim bo'lishiga qaramay BAT (Bank Axborot Tizimi) kabi global tushunchaning bir tarkibiy qisminigina tashkil qiladi. Shunga qaramay kiritilishi Markaziy bank harakati yo'nalishida va ATlarni rivojlantirish bo'yicha tijorat banklari asosiy sonini aniqlashda infratuzilma xususiyatidagi qator omillarni yuzaga kelishini aniqlab berdi. Bu omillarga quyidagilarni kiritish mumkin:
-Respublika Markaziy banki tomonidan milliy valyuta hisob-kitoblarini amalga oshirish uchun respublika ichki elektron to'lovlar tizimini yaratish va joriy qilish;
-Tijorat banklari (TB) operatsion faoliyatini turli usullar bilan avtomatlashtirilgan tizimlarini unifikatsiya qilishlarga urinish:
-Oracle ma’lumotlar bazasini boshqarish relyatsion (jadvalli yo'natirilgan) tizimi asosida operatsion faoliyati avtomatlashtirilgan tizimini yaratish uchun bazaviy platforma tanlovi;
-dasturiy majmuani ishlab chiqishda mahalliy ishlab chiquvchilarga tayanish ("Fido-biznes");
-TBAAT dasturiy majmuani joriy qilish [6].
Hozirgi kunga kelib bank faoliyatini avtomatlashtirishga qaratilgan chora tadbirlar ishlab chiqilgan va chiqilmoqda. Bularga bank faoliyatida bankomatlar, terminallar va ularga o’rnatilayotgan DT lar. Mobil banking - uyali telefon yoki simsiz texnologiyadan foydalangan holda, to'g'ridan-to'g'ri bank xizmatlarini olish. Bu texnologiya internetga ulangan mobil telefonlarga internet saytlaridan ma’lumotlarni uzatish imkonini beradi. Ushbu tizim kirishning yanada erkinligini ta'minlaydi. Mobil telefondan foydalangan holda bank xizmatlari iste'molchilari orasida birinchi o'rinni Skandinaviya mamlakatlari egallaydi va mutaxassislarning fikriga ko'ra, yaqin kelajakda mijozlarning 40% dan ortig'i o'z hisob raqamlarining mobil xizmatiga o'tadi [7].
Axborot texnologiyalariga investitsiyalar samaradorligini baholashga yondashuvlarni qayta ko'rib chiqish IT infratuzilmasini yaratish va qo'llab-quvvatlash xarajatlarining umumiy tizimini batafsil o'rganish natijasi bo'ldi. Bankda IT infratuzilmasini rivojlantirishning asosiy parametrlari, sanoat va boshqa sohalarda axborot texnologiyalaridan foydalanishdan farqli o‘laroq tijorat korxonalari ikkita muhim xususiyat bilan belgilanadi:
1. Bank biznesidagi ma'lumotlarning solishtirma og'irligi, chunki jami bank biznes jarayonlarida axborot oqimlarini olish, qayta ishlash va keyingi operatsiyalarni ifodalaydi, buning natijasida bank foydasining daromaddan kelib chiqmaydigan qismi shakllanadi. Shu ma'noda bank operatsiyalari o'ziga xosligidan qat'i nazar Moliya instituti yagona muassasa ehtiyojlariga nisbatan kam moslashgan holda, bank sanoatining turli ishtirokchilari foydalanishi mumkin bo'lgan yagona platformalar asosida standartlashtirishga to'g'ri keladi.
2. Axborot xavfsizligini eng samarali boshqarishni ta'minlash zarurati, shuningdek, zamonaviy IT-yechimlar qatoridan foydalanishga asoslangan.
Bugungi kunda bilimga asoslangan iqtisodiyotning jadal kengayishi sharoitida bank sohasida axborot texnologiyalarini rivojlantirish istiqbollarini muhokama qilar ekanmiz, biz bank biznesi samaradorligini oshirish tizimida IT-ning tubdan yangi qarashiga kelyapmiz.
Dastlabki bosqichlarda banklar infratuzilmasiga AT ni joriy etish tajribasi juda qimmatga tushishi mumkin. Bunday innovatsiyalarning natijasi bo'lishi uchun mo'ljallangan tranzaksiya xarajatlarini minimallashtirish samarali amalga oshirilgan innovatsiyalarning yakuniy maqsadi va eng muhim yutug'idir. Xuddi shu axborotlashtirish jarayoni kompyuter texnologiyalarining tubdan o'sishi, dasturiy ta'minotni yangilash, yangi ilovalarni joriy etish bilan bog'liq va ko'p hollarda tizimlar uchun AT-ni qo'llab-quvvatlash narxini oshirishni talab qiladigan eng muhim byudjet moddasi bo'lib chiqadi. amalga oshirilmoqda. Mutaxassislarning prognozlariga ko‘ra, bank faoliyati samaradorligini oshirish hisobiga bank xizmatlarini axborotlashtirish xarajatlarining potentsial qisqarishi kuzatiladi.
Bank biznesini axborotlashtirish muammolari bilan shug'ullanuvchi va biznes jarayonlarini avtomatlashtirishning tarafdorlari bo'lgan tadqiqotchilarning aksariyati zamonaviy banklar texnologik innovatsiyalarsiz ham qila oladimi, degan savolga ijobiy javob berishadi. Rivojlanmagan AT infratuzilmasi kredit tashkilotining samarasizligi yoki etarli darajada rentabelligining asosiy sababi emas, lekin ayni paytda uning past raqobatbardoshligini deyarli kafolatlaydi. Bugungi kunda ma'lum bo'lishicha, moliya sanoatida axborot texnologiyalariga investitsiyalar samaradorligi, birinchi navbatda, banklarning yangi bozorlarni o'zlashtirish va ko'proq mijozlarni jalb qilish istagi bilan bog'liq, bu bank operatsiyalarini amalga oshirishning zamonaviy yuqori texnologiyali vositalaridan foydalanmasdan mumkin emas. Bank sektorida arzon va ayni paytda foydali axborotlashtirishning eng samarali strategiyalaridan biri AT byudjetlarini anʼanaviy qisqartirish oʻrniga ortiqcha IT infratuzilma tizimlarini qisqartirish boʻyicha Amerika kontseptsiyasiga aylandi. Qoidaga ko'ra, bankning boshlang'ich korporativ axborot tizimi (MDH), hatto eng katta va eng samarali (bundan tashqari, bu yirik banklar uchun IT tizimlarining ortiqcha omiliga dosh berish qiyinroq) murakkab noqulay tuzilmadir. Bunga asoslanadi katta raqam turli ishlab chiqaruvchilar tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan, bir-biri bilan birlashtirilmagan avtomatlashtirilgan yechimlar va ilovalar. Korporativ axborot tizimining o'zi samarasizligi va uning tarkibiy qismlari tomonidan ta'minlangan biznes jarayonlari natijasida mavjud infratuzilma tizimlarini qo'llab-quvvatlash va saqlash xarajatlarining oshishi. Amerikalik tahlilchilarga ko'ra, eng ko'p yaxshi amaliyot bu mavjud tizimlarni birlashtirish (standartlashtirish) bo'lib, ko'p hollarda dastlabki AT byudjetlarini oshirishdan qochadi. Aytishimiz mumkinki, bugungi kunda taraqqiyot murakkablashuvda emas, aksincha, IT tizimlarini soddalashtirishda. Innovatsiyalar bo'yicha barcha ishlab chiqilgan takliflar daromad va xarajatlarning dastlabki smetasini hisobga olgan holda biznes-loyihalar shaklida tuziladi. Ushbu yondashuv qabul qilingan qarorlarning sifatini oshirishga yordam beradi. Bank sohasida innovatsion va strategik menejment tamoyillarining uyg'unligi bankning og'ir sharoitlarda raqobatbardoshligini sezilarli darajada oshiradi. Zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish banklardagi biznes jarayonlarga tubdan ta’sir ko‘rsatadi va o‘zgartiradi, ularni tubdan boshqa darajaga olib chiqadi. Bank texnologiyalari biznesni kompleks avtomatlashtirishni ta'minlovchi axborot texnologiyalari bilan uzviy bog'liqdir. Bank biznesining o‘sishi, uni boshqarish va faoliyatini baholash nafaqat miqdoriy baholash usullaridan, balki sifat mezonlaridan ham foydalanishni taqozo etadi, bu esa banklarda axborot texnologiyalari tizimini modernizatsiya qilish, mijozlar ishining sifatini oshirish, bankning rivojlanish strategiyasini belgilashni taqozo etadi va strategik rejalashtirish. Xalqaro hisobot standartlariga o‘tish, bank risklarining kamayishi bank faoliyatini avtomatlashtirishni rivojlantirish yo‘nalishlarini tanlash, u yoki bu axborot tizimini tanlash va ularga investitsiyalarni rejalashtirish shartlarini ham oldindan belgilab beradi. Texnologik kechikishlarning oldini olish uchun banklar o'z o'rinlarini belgilashlari va biznesning tanlangan sohalarini avtomatlashtirishga e'tibor berishlari kerak. Bank qanchalik yuqori texnologiyalarga ega bo'lsa, uning raqobatbardoshligi shunchalik yuqori bo'ladi. Bank tizimida sodir bo'layotgan qo'shilish va qo'shilish jarayonlari xavfni minimallashtirish va nazorat qilish qobiliyatini yo'qotish uchun banklarda axborot tizimlarini rivojlantirishning yetarliligini talab qiladi. Axborot texnologiyalarining (IT) birinchi va eng muhim vazifasi, boshqalar qatori, biznes maqsadlariga erishishdir. AT sohasidagi har qanday faoliyat yakuniy natijaga erishishga qaratilgan bo'lsa va bankning rivojlanish strategiyasi bilan bog'liq bo'lgandagina mantiqiy bo'ladi. Kredit tashkilotini boshqarishni to'g'ri tashkil etish bilan IT menejeri maqsadlarni belgilash va ularga erishish strategiyasini ishlab chiqishda bevosita ishtirok etishi kerak. IT sohasida erishish vositalari resurslar, ularning muvozanati hisoblanadi. AT ning asosiy resurslari - texnologiya, axborot, xodimlar, dasturiy ta'minot texnik jihozlar. Umumiy manba - bu pul, vaqt. AT resurslarini ta'minlash sohasida uchinchi tomon resurslaridan foydalanish, ya'ni, ba'zi vazifalar uchun afzalroq va tobora kengayib bormoqda. Muayyan bank faoliyatidagi yangi funksiya tashqi pudratchi va uning resurslari tomonidan amalga oshiriladi, bu uni amalga oshirishning yanada tejamkor usuli hisoblanadi. Bankning xizmatlari bankning axborot texnologiyalarini yangi dasturiy-texnik vositalarga (platforma) o'tkazish, tarmoq operatsion tizimini almashtirish va yangilash bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Muayyan muammolarni hal qilishda resurslardan foydalanishning qaysi turi samaraliroq ekanligini aniqlash kerak - ichki yoki tashqi. Shuningdek, yangi o'ziga xos risklar bilan bog'liq bo'lib, ularni boshqarish IT xizmatlarining operatsion faoliyatining bir qismidir.

“Xalq banki”ning yangi formatdagi aloqa markazi haftada 7 kun davomida, uzluksiz ravishda telefon orqali mijozlarning murojaatlarini qabul qilib, sifatli va tezkor xizmat ko‘rsatish tizimini yo‘lga qo‘ydi. Ushbu tizim orqali mijoz to‘g‘risidagi ma’lumotlar yig‘ilib, ehtiyojlarni oldindan aniqlash, shuningdek, avtomatlashtirilgan marketing va prognozlashtirilgan sotuvlarni amalga oshirib, mijozlarga yangi xizmat turlari taklif etiladi. Call-center orqali “Xalq banki” tizimiga oid muammolarni hal qilish hamda bank xizmatlari to‘g‘risida kerakli maslahat va tavsiyalarni olish ham mumkin. Operatorlar barcha turdagi xizmatlarni masofaviy shaklda olib bormoqda.
Masalan:

• 
  yo‘qotilgan bank kartasini bloklash yoki blokdan chiqarish;
  
• 
  bank kartasi balansini va o‘tkazmalar tarixini bilish;
  
• 
  Humo bank kartasi egalari uchun SMS xabarnoma xizmatini yoqish;
  
• 
  jismoniy shaxslarning kredit to‘lovlari uchun ID raqamlarini bilib berish va mijozning mavjud bo‘lgan kreditiga ID raqam biriktirib berish;
  
• 
  mobil banking xizmatlari: hisob raqamini qo‘shish va olish, blokka qo‘yish va blokdan chiqarish, mobil telefon o‘zgarganda yangi telefonda ilovani aktiv holatga keltirish;
  
• 
  internet banking xizmatlari: hisob raqamini qo‘shish va olish;
  
• 
  yuridik shaxslarga SMS banking xizmatida kerakli hisob raqamlarni qo‘shish va olish, telefon raqam qo‘shish va olish;
  
• 
  yuridik shaxslarning kartoteka qarzdorliklari haqida ma’lumot berish;
  
• 
  mijoz to‘lovlari o‘tgan yoki o‘tmaganligini aniqlashtirish;
  
• 
  mijozlar omonatlari bo‘yicha ma’lumot berish;
  
• 
  JBPT (INPS) — jismoniy shaxs bo‘lgan mijozning hisob raqami holati bo‘yicha ma’lumot olish uchun telefon raqamni biriktirib berish;
  
• 
  JBPT (INPS), yuridik shaxslar uchun keng turdagi xizmatlar, xususan, yangi firmani biriktirib berish, xizmat ko‘rsatuvchi filialni o‘zgartirib berish, reyestr yuborishdagi muammolarni bartaraf etish hamda masofaviy Any Desk yordamida xizmat ko‘rsatish;
  
• 
  naqd pulda olinadigan pensiya mablag‘ini bank kartasiga o‘zgartirib berish;
  
• 
  Zolotaya Korona xalqaro pul o‘tkazmasi orqali Uzcard va Humo kartalariga kirim qilishda amaliy yordam berish;
  
• 
  “Xalq banki”ning Uzcard bank kartalari orqali to‘lovlarni amalga oshirish;
  
• 
  ijtimoiy to‘lovlar va ish haqi uchun bank kartalarini onlayn rasmiylashtirib berish.
  

[phone] va 1106 qisqa yagona ishonch raqamlari orqali mamlakat bo‘ylab aholidan murojaatlar qabul qilinmoqda. Murojaatlar esa kuniga 1000 dan ziyod bo‘lyapti. Bu ko‘rsatkich markaz ish boshlagandan buyon hozirgi vaqtga qadar 389 600 dan ortiqni tashkil etdi. Fuqarolarning asosiy va ko‘p beradigan savollari bu — kredit yo‘nalishlari (jismoniy shaxs va imtiyozli kreditlar), pensiya tarqatilishi, bank kartalari, JBPT xizmatlari to‘g‘risida va boshqalar.
Markazda ayni vaqtda 84 nafar xodim faoliyat yuritmoqda(2021-yil holatiga). Shulardan 1 nafar xodim markaz direktori, 1 nafar xodim direktor o‘rinbosari, 2 nafari xizmat xonalari farroshi, 72 nafar xodim operator sifatida ish olib borayotgan bo‘lsa, 8 nafar xodim supervayzer sifatida mehnat qilmoqda.
Veb-sayt: xb.uz
E-mail: [e-mail]
Telegram kanal: https://t.me/xalqbankinfo
Telegram-bot: https://t.me/xbInfo_bot
Telegram-bot call-center: https://t.me/xalqbankcall_bot
Facebook: Xalq Banki
Instagram: xalqbankinfo