«himoyaga ruxsat etildi»

2-jadval O’zbekiston Respublikasi budjet amaliyotida egri soliqlarning tarkibi va

dinamikasi(%)²⁰

Ko’rsatkichlar	2012	2013	2014
Egri soliqlar – jami	100	100	100
Shu jumladan:
QQS	57.2	56.4	58.4
Aksiz solig’i	30.4	31.1	28.9
Boj solig’i	7.3	7.5	7.3
Transport vositalariga benzin, dizel yoqilg’isi va gaz iste’moli uchun soliq	5.1	5	5.4

Aksiz solig’i hamegri soliqlar tarkibida o’zining yuqori o’rnini saqlab kelmoqda va 2012 yilda 30,4 foizni, 2013- yilda 31,1 foizni, 2014-yilda esa 28,9 foizni egallagan. 2015-yilda reja hisobotida ham aksiz solig’I 28.9 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan.

2-jadval malumotlaridan ko’rinadiki, 2012-2014 yillarda bojxona boji ham o’sish tendensiyasiga ega bo’lib kelmoqda va 2013 yil 2012 yildagi 7,3 foizdan 7,5 foizga tashkil etgan. Bundan xulosa shuki, respublikamizda xo’jalik yurituvchi subektlarning va aholining tashqi savdo operatsiyalarni rivojlanib borayotganidan dalolat beradi.
Transport vositalariga benzin, dizel yoqilg’isi va gaz iste’moli uchun soliq turining ham keyingi yillarda egri soliqlar tarkibida o’sganligini ko’rishimiz





²⁰ Moliya vazirligining 2012-2014-yillardagi Davlat budjeti ijrosi to’g’risidagi malumotlari asosida tayyorlangan
mumkin. Bu holat so’nggi yillarda mazkur yoqilg’i mahsulotlariga talabning oshib borayotganligi bilan izohlanadi.

6-rasm

Jami egri soliqlar tarkibiy ulushi(%da)²¹
6-rasmda egri soliqlarni tarkibiy tuzilishidagi ulushina yanada yaqqalroq ko’rishimiz mumkin. Unda egri soliqlar tarkibida yarmidan ko’p qismini qo’shilgan qiymat solig’i egallagan. Ko’rinib turibdiki eng kam ulush transport vositalariga benzin, dizel yoqilg’isi va gaz istemoli uchun soliq egallamoqda. Bunga sabab soliq miqdori faqat transportlar istemoli uchun qabul qiladigan benzin, dizel, gaz miqdoriga bog’liq. Ya’ni bu soliq transport vositalari harakatlanishi uchun kerak bo’ladigan yoqilg’ilarga nisbatan malum summada ustama shaklida qo’llaniladi.
Miqdoriy jihatdan Davlat byudjetining daromadlari yaratilgan (ishlab chiqarilgan) yalpi ichki (milliy) mahsulotda (milliy daromadda) davlatning ulushini ko’rsatadi. Ularning absolyut hajmi va salmog’i mamlakatning yalpi ichki (milliy) mahsuloti (milliy daromadi)ning umumiy hajmi, u yoki bu davrda davlat- ning oldida turgan siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, mudofaa va bosh-qa vazifalar bilan belgilanadi.



²¹ Moliya vazirligining 2012-2014-yillardagi Davlat budjeti ijrosi to’g’risidagi malumotlari asosida tayyorlangan
Ana shularga muvofiq ravishda Davlat byudjetida mablag’larni kontsentratsiya qilish (to’plash, yi-g’ish) miqdori va ularni undirishning shakl va metodlari aniqlanadi.
Egri soliqlar mahsulot bahosiga yoki xizmat ta’rifiga ustama sifatida belgilanadigan tovarlar va xizmatlardan olinadigan soliqlardir. Egri soliqlar ob’ektini belgilashda davlat tovar yoki xizmatlarning sotilish paytida ushbu qiymatning bir qismiga o’z huquqlarini da’vo qilishi bilan haqiqatda yangi qiymatning taqsimlanishida ishtirok etadi. Egri soliqlar to’g’ri soliqlardan farqli o’laroq soliq to’lovchining daromad yoki mol-mulkiga bevosita bog’liq emas. Shu sababli, egri soliqqa tortish jarayonida yuzaga keladigan soliq yuki soliq to’lovchilarning moliyaviy faoliyatiga to’g’ridan-to’g’ri ta’sir qilmaydi.
Egri soliqlar asosan xazinaga molik ahamiyatga ega, chunki bu soliqlar tovarlarni sotish, ish va xizmat ko’rstishdan tushgan umumiy mablag’lardan bir qismini muntazam ravishda budjetga olish imkonini beradi. Bu soliqlar davlat budjetining barqaror daromadlari bo’lib, ular sotilgan mahsulot va ko’rstilgan xizmatdan uzluksiz tushib turadigan pulga yaqin bo’lgan tovar ishlab chiqaruvchilar faoliyatining miqdoriy ko’rsatkichlariga va ularning to’lov muddatlariga bog’liq emas.

3. 
   jadval malumotlaridan ko’rishimiz mumkinki 2012-yilda davlat budjeti 20614 mln so’mni tashkil etgan bo’lsa, 2013- yil 25105 mln so’ni, 2014 – yilda 30161 mln so’mni tashkil etgan va kelgusi 2015 -yilda esa 36185 mln so’mni tashkil etishi rejalashtirilgan. Bu bevosita mamlakat YaIMni o’sishi, kichik biznes va tadbirkorlarga yaratilayotgan keng imkoniyatlar natijasida mamlakatda soliq bazasining o’sishi natijasi deb bilaman. Egri soliqlarning ham yilda yilga daromadi oshib borayotgani mamlakatda ishlab chiqarish quvvatlarining oshayotganligi bilan baholashimiz mumkin.