Himoya tizimlari maqsadi va tamoyillari

HIMOYA TIZIMLARI MAQSADI VA TAMOYILLARI


Zararli moddalardan himoya
Zararli moddalar inson tanasi bilan aloqa qilganda, masalan, xavfsizlik talablari buzilgan taqdirda, ishlab chiqarish jarayonida ham, kelajak va kelajak avlodlar hayotining keyingi davrlarida ham zamonaviy usullar bilan aniqlangan ishlab chiqarish jarohatlari, kasbiy kasalliklar yoki sog'liqqa salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lgan moddalardir. Sanitariya amaliyotida zararli moddalar ishlab chiqarish changlari va kimyoviy moddalarga bo'linadi.
Bug', gaz va chang shaklidagi zararli moddalar ko'plab sohalarda uchraydi. Shunday qilib, ko'mir sanoatida, ma'danlarda zararli gazlar mavjud: azot oksidi, uglerod, metan; metallurgiya sanoatida-oltingugurt oksidi – uglerod oksidi, Nodir metallar (volfram, molibden, berilyum, lityum va boshqalar) aerosollari. Metallni qayta ishlash sanoatida metall, galvanik qoplamalar, bo'yoq qoplamalari va h.k. ish joylarining havosiga ko'plab zararli gazlar va organik erituvchilar bug'lari chiqariladi. Zararli moddalar katta miqdori kimyo sanoati korxonalari (asosiy kimyo, koksokimyo, anilinokrasochnaya sanoati, plastmassa ishlab chiqarish, kimyoviy tolalar, va hokazo) havo ishlab chiqarish sohalarida to'plangan bo'lishi mumkin. Qishloq xo'jaligida zararkunandalar va begona o'tlarga qarshi kurashish uchun pestitsidlar ishlatiladi.
Zararli moddalar inson tanasiga nafas olish yo'llari, oshqozon-ichak trakti, teri va shilliq pardalar orqali kirishi mumkin. Birinchi yo'l eng xavflidir, chunki tarvaqaylab ketgan pulmoner to'qima orqali zararli moddalar to'g'ridan-to'g'ri qonga kiradi va butun vujudga tarqaladi. Kasbiy kasalliklarning aksariyati gazlar, bug'lar, nafas olish organlari orqali tanaga tumanlar kirishi bilan bog'liq. Ovqat, chekish, qo'llarning ifloslanishi bilan zararli moddalar oshqozon-ichak trakti ichiga kirishi mumkin. Bundan tashqari, fenollar, siyanidlar va boshqa birikmalar og'iz bo'shlig'idan so'rilishi mumkin, darhol qonga kiradi; simob, mis, sezyum oshqozon shilliq qavatining zararlanishiga, uning sekretsiyasining buzilishiga olib kelishi mumkin. Zararli moddalar zararlangan teri orqali inson tanasiga kirishi mumkin. Bu nafaqat terining eritmalari va changlari bilan ifloslangan bo'lsa, balki havoda gazlar va zararli moddalar bug'lari mavjud bo'lganda ham mumkin. Benzol, anilin, aromatik ominlar kabi moddalar terining terida va yog'ida eriydi, keyin ular teri orqali so'riladi va qonga kiradi.
Qonga singib ketgandan so'ng, qon aylanishining intensivligi va to'qimalarning sorbsion xususiyatlariga qarab, inson tanasida zararli moddalar taqsimlanadi. Ba'zi metallar (marganets, xrom, vanadiy, kadmiy va boshqalar) tezda qondan chiqariladi, ammo buyraklar va jigarda to'planadi; bariy, berilyum, qo'rg'oshin birikmalari suyak to'qimasida to'plangan kuchli birikmalar hosil qiladi. Organik birikmalar ko'pincha oksidlanishga, bo'linishga, tiklashga va boshqalarga ta'sir qiladi, bu oxir-oqibatda organizmda kamroq zararli va faol moddalar paydo bo'lishiga olib keladi. Jigar, buyrak va boshqa organlarda to'plangan ba'zi metallar qonga yana kirishi mumkin. Zararli moddalarni olib tashlash yo'llari ularning fizik-kimyoviy xususiyatlariga va inson organizmidagi o'zgarishlarga bog'liq. Og'ir metallar asosan oshqozon-ichak trakti va buyraklar orqali chiqariladi, ba'zi organik birikmalar qisman ekshalatsiyalangan havo bilan, boshqalari esa teri orqali chiqariladi.
Insonga ta'sir qilish tabiatiga ko'ra, zararli moddalar ikki guruhga bo'linadi: toksik moddalar – inson tanasi bilan o'zaro aloqada bo'lib, ular ishchining sog'lig'i holatida zaharlanish yoki og'ishlarga olib keladi; toksik bo'lmagan moddalar-ular nafas yo'llarining, ko'zning va terining shilliq pardalarini bezovta qiladilar.
Ishlab chiqarish sharoitida zaharlanish o'tkir va surunkali bo'lishi mumkin. O'tkir zaharlanish tezda (o'zgarish vaqtida) gazlar yoki bug'larning yuqori kontsentratsiyasi, terining qattiq ifloslanishi bilan sodir bo'ladi; ko'pincha .bu baxtsiz hodisalar yoki mehnat xavfsizligi normalarining qo'pol buzilishi natijasida sodir bo'ladi. Surunkali zaharlanish asta-sekin paydo bo'ladi, toksik moddalarning uzoq muddatli ta'siri, nisbatan oz miqdorda tanaga kirib boradi. Ular tanadagi zararli moddalar massasini to'plash va ularga olib keladigan o'zgarishlar tufayli rivojlanadi. Surunkali va o'tkir zaharlanish bilan bir xil toksik modda inson tanasining turli organlari va tizimlariga ta'sir qilishi mumkin. Misol uchun, o'tkir benzol zaharlanishi bilan, asosan, asab tizimi, surunkali – hematopoetik.
O'tkir va surunkali kasalliklar tufayli zararli moddaga qaramlik, ya'ni organizmga muntazam kirish natijasida sezuvchanlikning pasayishi hisobga olinishi kerak. Ma'lumki, masalan, mishyak, giyohvand moddalar (morfin, kokain), efir, spirtli ichimliklar, bezovta qiluvchi gazlar va boshqalar.ishlab chiqarish sharoitida giyohvandlik tananing kompensatsion funktsiyalari sezilarli darajada keskinlashadi. Kompensatsion funktsiyalarning buzilishi bilan giyohvandlik surunkali kasallikka aylanadi.
Turli moddalarning toksik ta'siri bir qator omillarga bog'liq: havoda zararli moddalarning kontsentratsiyasi va uning toksikligi; davomiyligi, zararli moddalarni olish va chiqarish yo'llari; harorat va namlik. Misol uchun, yuqori harorat teridagi teshiklarning kengayishiga olib keladi va namlik zararli moddalarning eruvchanligi oshishiga olib keladi. Shunday qilib, moddaning toksik ta'siri zararli moddalar, organizm va atrof-muhit parametrlariga bog'liq. Bundan tashqari, ko'p moddalar, hatto katta dozalarda stol tuzi toksik bo'lishi mumkin, ammo faqat oddiy sharoitlarda va nisbatan oz miqdorda zararli ta'sirini ko'rsatadigan moddalar toksik deb ataladi. Ba'zi moddalarning toksik ta'siri o'zgarish vaqtida ularning kontsentratsiyasining o'zgarishiga bog'liq. Misol uchun, o'zgaruvchan konsentratsiyali uglerod oksidini inhalatsiyalash doimiy konsentratsiyada zaharlanish bilan solishtirganda zaharlanishni yumshatadi.