Hibat-ul haqoyiq

Qanot yozganidek uchmoqqa lochin)


Yemishsiz yig‘ach tek karamsiz kishi,
Yemishsiz yig‘achni kesib ortagil.
(Mevasiz og‘ochdek bekaram kishi,
Mevasiz og‘ochni kesib,o‘rtagil)

Endi asarda tazod san’ati qo‘llanilgan baytlarni tahlil qilib o‘tamiz.Tazod “zid qo‘yish” , “qarshilantirish” kabi ma’nolarni anglatadi.Bu san’at baytda ma’no jihatdan o‘zaro zid ,qarama qarshi bo‘lgan so‘zlarni qo‘llab ,ta’sirchan badiiy timsollar,lavhalar yaratishni nazarda tutadi.Tazod san’ati mumtoz adabiyotimizda ko‘p foydalanib kelingan san’atlardan biri hisoblanadi. “Hibat ul-haqoyiq” dostonida ko‘plab o‘rinlarda tazod san’atidan keng foydalanilgan:

Bahaliq dinar ol biliklik kishi,


Bu jahil biliksiz bahasiz bishi.
(Bilimli kishilar baholik dinordur,
Bilimsiz,johil odam el ichra bahosizdur)
Biliklik er olti ati olmati,
Biliksiz esan erkan ati oluk.
(Ilmli insonlar o‘tsa ham nomi ulug‘
Ilmsiz –tirik bolsa ham o‘lik kabidir)


Biliklik biringa biliksiz mingin,


Tenakli tengadi bilikning tengin.

(Bir bilimli bilimsizning mingiga teng,

Ming bilimsiz bilimliga bo‘lolmas yeng)
Biliklik keraklik sozing sozlayur,
Keraksiz sozini komub kizlayur.

(Kerak so‘zni aytar faqat oqil odam,

Keraksizin aytmay yashirar mudom)


Koni soz asal tek bu yalg‘an basal,


Basal yeb achitma ag‘iz ye asal.

[To‘g‘ri so‘z asal kabidir, yolg‘on (so‘z) sarimsoq piyozdir,

Sarimsoq piyoz yeb, og‘izni achitmay, asal yegin.]

Ya yalg‘an soz yigtek koni so‘z shifa ,
Bu bir soz ozag‘i urulmish masal.
(Yolg‘on so‘z kasallik ,tashvish keltirur,
To‘g‘ri so‘z shifodir , darding ketirur)

Qamug‘ yashru ishing bolub ashkara,


Bu korgan eshitkan senga kulmasun.

(Barcha yashirin ishlaring oshkora bo‘lib,

Ko‘rgan, eshitgan (kishilar) senga kulmasin)

Bu bayliq chig‘ayliq azuq yoqlug‘i
,