Хфх лек Хосилбеков

Tormoz qurilmalari. 
Mashina va uskunalarning harakatlanayotgan (aylanayotgan) 
elementlarini  tez  va  asta-sekin  to’xtatish  uchun  tormozlash  uskunalari  ishlatiladi.  Bundan 
tashqari, 
ular  mashinalarni  qiyaliklarda  tutib  turish,  ko’tarilgan  yukning  o’z-o’zidan  pastga  tushib 
ketishidan 
saqlash maqsadlarida ham ishlatiladi. 
Transport vositalarining tormozlash uskunalariga yuqori darajali talablar qo’yiladi. Masalan, 
g’ildirakli  traktorlarning  tormozlash  qurilmalari  traktorning  og’irligi  4  tonnagacha  bo’lganda 
20km 
boshlang’ich tezlikda tormoz berilganda quruq beton yo’lda traktorni tormoz yo’li 6m dan ko’p 
bo’lmasligi lozim. To’xtatib qo’yish tormozining samaradorligi mashinalarning 36% (20°) 
ko’tarilish yoki tushishda ishonchli tutib turishiga qarab aniqlanadi. 
a) b) 
6.2-rasm. Mexanik yuritmali tormoz (a) va to’xtatgich (b) tuzilishi 
Mexanizmlar yoki ularning qismlarini muayyan holatda ishonchli mahkamlashni ta’minlash 
uchun blokirovka vositalaridan keng foydalanadilar. 
Mashina va uskunalar hamda texnologik komplekslarda mavjud talablardan kelib chiqqan holda 
halokat  holatidagi  ish  rejimiga  mo’ljallangan  himoya  uskunalari  bo’lmasa,  bunday  mashina 
ishga 
yaroqli emas deb hisoblanadi. Himoya uskunalarining ishlashi mashina va uskunalar hamda 
texnologik  komplekslarda  nazorat  qilish  omillari  (zo’riqish,  bosim,  harorat  va  h.k.)  ruxsat 
etiladigan 
chegaradan oshib yoki tushib ketganda avtomatik to’xtatadi. 
Barcha himoya qurilmalari to’rt guro’hga bo’linadi: 
• mexanik zo’riqishlardan saqlovchilar (turli xil muftalar, kesilib ketadigan boltlar, 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

shtiftlar va b.); 
• mashina qismlarining belgilangan gabaritdan chiqishini saqlovchilar (yuk ko’tarish 
mexanizmlarining chetki uzib-ulagichlari, ular mashinaning ish organi yoki mexanizmning 
siljishini cheklab turadi); 
76 
• bosim yoki haroratning ko’tarilib ketishidan saqlovchilar (konstruktsiyasi turlicha bo’lgan 
klapanlar, ular idishdagi bosim ortib ketganida, traktorning gidrotizimida moy, avtomobil va 
traktorning tormozlash tizimida havo bug’ing harorati, qozon uskunasida suv ko’payib 
ketganda ochiladi va h.k.); 
• elektr tok kuchining ruxsat etiladigan chegaradan ortib ketishidan saqlovchilar (elektr 
tarmoqlaridagi eruvchan saqlagichlar, avtomatik uzib-ulagichlar, buzilgan elektr uskuna, 
asbob va boshqalarni tarmoqdan uzib qo’yadi). 
6.3-rasm. Yechiluvchan himoya to’siqlarni 6.4-rasm. Transport vositalari uzatish 
blokirovkalash sxemasi qutilarida blokirovka sxemasi 
A - mashina yoki uskuna korpusi; A -ilashish muftasi qo’shilgan holda; 
B - to’siq korpusi; B -ilashish muftasi qo’shilgan holda 
1 – elektr tarmoq o’tkazgichlari; 2 - metall 1 - pedal ; 2 – blokirovka tortgichi; 
skoba; 3 – himoyalovchi kolodka. 3 - blokirovka uskunasi vali. 
6.5-rasm. Yuk ko’tarilishini cheklash sxemasi 6.6-rasm. Saqlovchi klapan sxemasi 
1,4 – planka; 2- kronshteyn; 3- cheklagich; 1-rostlovchi bolt; 2- prujina; 3-klapan 
5-vilka; 6-tortqich; 7--yuk arqoni. 
Zamonaviy barcha turdagi ishlab chiqarish uskuna va texnik vositalarida sodir bo’lgan yo 
sodir  bo’lishi  mumkin  bo’lgan  xavflardan  himoyalash  uchun  signalizatsiyadan  keng 
foydalaniladi. 
Vazifasiga qarab signalizatsiyalar: 
77 
• ogohlantiruvchi (mehnat xavfsizligiga rioya qilish to’g’risida ogohlantiradi, transport 
vositalarining harakatini boshqarish); 
• halokat haqida (xavfli ish tartibi sodir bo’lganligi to’g’risida) xabar beruchi; 
• nazoratlovchi (ishlab chiqarish jarayonidagi harorat, bosim, suyuqlik miqdori va boshqalarni 
nazorat etish); 
• gaplashishga oid (bir mexanizm yoki agregatga xizmat ko’rsatuvchi, bir guro’h odamlar 
bilan operativ, ovozli va ko’rish signallarini shartli bog’lanishlaridir). 
Tuzilishi jihatdan yorug’lik beruvchi, maxsus ovoz beruchi va turli rangli va belgili 
signalizatsiyalardan keng foydalanadilar. Yorug’lik signalizatsiyalari transport vositalarida 
xavfsizlik vositasi sifatida keng foydalaniladi. 
6.7-rasm. Turli xavflardan ogohlantiruvchi tovushli va rangli signalizatsiyalar 
Bundan tashqari mehnat xavfsizligini ta’minlash maqsadida turli xil belgilardan ham keng 
foydalanadilar.