Хфх лек Хосилбеков

11.1. Tinch davrda atrof-muhitnng zararlanish xavfi 
Kimyoviy xavfli inshoot 
- xalq xo’jaligi korxonasi bo’lib, faoliyat ko’rsatish davrida sodir 
bo’lishi mumkin bo’lgan halokat tufayli odamlarning ommaviy tarzda zaharlanishi, kimyoviy 
zaharli moddalarning atrof - muhitga tarqalishi kuzatilishi mumkin. 
Kimyoviy zaharlanish maydoni
-ma’lum o’lchovdagi zaharli moddalar bilan zaharlangan 
hududlar. Zararlanish manbai-kimyoviy xavfli inshoot joylashgan hududdagi halokat tufayli 
odamlarning, o’simliklarning, jonivorlarning zaharlanishi. 
Ta’sirchanlik
-kimyoviy modda xossasi bo’lib, zaharlanishga olib kelishi mumkin bo’lgan 
modda miqdori bilan belgilanadi (kam zaharlanish, kuchli zaharlanish va boshqalar). 
Miqdori
-miqdor o’lchov birligi, g/m
3 
yoki mg/l larda o’lchanadi. Kimyoviy xavfli 
inshootlar  fuqaro  muhofazasi  nuqtai  nazaridan  ma’lum  turlarga  ajratiladi  -  miqdori,  ta’sir 
kuchi, 
saqlash qonun-qoidasi va boshqalar. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

O’zbekiston Respublikasida faoliyat ko’rsatadigan kimyoviy va radiatsion xavfli 
inshootlarning asosiylari "O’zbekkimyosanoat" uyushmasiga qarashli korxonalar bo’lib, ular 
Qo’qon, Samarqand, Buxoro, Navoiy, Chirchiq, Olmaliq shaharlarida joylashgan. Bu 
korxonalardan tashqari kimyoviy zaharli moddalar bilan ishlaydigan "O’zgo’shtsut", 
"O’zbeksavdo",  "O’zqishloq  xo’jalik"  mahsulotlari  uyushmalari,  Bekobod  metallurgiya 
korxonasi, 
Mikond korxonasi, Toshkent lak-bo’yoq, to’qimachilik korxonalari, maishiy xo’jalik vazirligi 
inshootlari (suvni tozalash) va boshqa korxonalarni ko’rsatib o’tish mumkin. Hammasi bo’lib 
Respublika hududida 200dan oshiq kimyoviy xavfli inshootlar bor. Ularda ishlab chiqariladigan 
yoki  mahsulot  ishlab  chiqarish  uchun  olib  kelinadigan,  saqlanadigan  suyuq,  qattiq,  gaz 
holatdagi 
inson,  hayvon  sog’lig’i  uchun  zararli,  kuchli  ta’sir  ko’rsatuvchi  moddalar  turi  ko’p.  Bularga 
misol 
tariqasida ayrim moddalarni ko’rsatkichlarini quyida keltirilgan jadvaldan ko’rish mumkin. 
Hozirgi kunda mutaxassislar tahlil qilib aniqlagan ma’lumotlarga ko’ra kimyoviy xavfli 
inshootlarda bo’ladigan halokatlar tufayli tez ta’sir etuvchi zaharli moddalarni atrof - muhitga 
tarqalishiga quyidagi asosiy sabablarni ko’rsatib o’tish mumkin: 
• korxonadagi texnologik jihozlardagi nosozliklar; 
• foydalanilayotgan uskuna -jihozlarining eskirishi; 
• moddalarni ishlab chiqarishda, saqlashda, tashishda yo’l qo’yiladigan xatoliklar; 
• portlash, yong’in sodir bo’lishi, halokatlar tufayli; 
157 
• moddalar bilan ishlashda, ularni saqlashdagi texnika xavfsizligi qoidalarini buzilishi 
tufayli; 
• chetdan olib kelingan texnologik jarayonni xavfsizlik talablariga to’liq javob 
bermasligi; 
• korxonada mehnat intizomini pastligi; 
• mutaxassis va ishchilarning malakasi etarli emasligi; 
• mahsulot ishlab chiqarishda murakkab texnologik jarayon tizimini qo’llanilishi.