Хфх лек Хосилбеков

Tuproq yemirilishi. Barqaror rivojlanishga tahdid soladigan tabiiy ofatlarni yana biri
tuproq yemirilishi, yuvilishi oqibatida yer yuzasining biologik xususiyati yo’qolib borishi oqibatida
yerlarni cho’lga aylanish jarayonidir.
Yer yuzidagi o’zgarishlar natijasida tuproq qatlami o’z funksiyasini bajara olmasligi ham 171
tabiiy, bu inson xo’jalik faoliyati natijasida sodir bo’lmoqda. Tuproqning inson faoliyati bilan bog’liq yemirilishiga qishloq xo’jaligini kimyolashtirish, o’rmonlarning kesilishi, yo’llarni, kommunikatsiya tarmog’ini qurish, foydali qazilma konlarini qazib olish va boshqa tadbirlarni misol qilib ko’rsatish mumkin.
Tuproqning yemirilishi yerlarni tabiiy ravishda cho’lga aylanishi XX asrning oxirlariga
kelib inqiroziy holatni namoyon etmoqda. Buning asosiy sababchisi Yer ichki qismi va yuzasida bo’layotgan o’zgarishlar, harakatlar natijasi bo’lsada, ayrim davlatlar hududlarida tabiiy tuproq
hosil bo’lish jarayonining juda sust borayotganligidadir. Olimlarning hisobi bo’yicha 1 sm tuproq
hosil bo’lishi uchun kamida 100 yil vaqt kerak ekan. Boz ustiga, yuqorida qayd qilinganidek, insonning iste’molchilik talabi bu jarayonni yanada kuchayib borishiga olib kelmoqda. Tabiiy yemirilayotgan tuproqlar suv va shamol ta’sirida bo’lib, har ikki holatda ham bu jarayon sodir bo’lgan joyda cho’llanish hodisasini ko’rishimiz mumkin. Lekin, yana bir sabab borki, uning ta’sirida tuproq yemirilishi juda sust, deyarli sezilmagan holatda namoyon bo’ladi. Bu yer ichki harakati ta’sirida relyefning ko’tarilishi yoki botiqlik hosil bo’lishi bilan uzviy boglangandir.
Bunday jarayon oqibatida tuproqdagi mahsuldorlik sekin-asta kamayib boradi va rivojlanishning
ma’lum bosqichiga etganda shamol yoki suv ta’sirida insonning xo’jalik faoliyati jadallashib ketadi.
Respublikamiz tog’ oldi adirlarida, tog’ etaklarida bunday hodisani ko’proq uchratishimiz mumkin.
Masalan: Chotqol-Qurama (Toshkent viloyati), Nurota, Turkiston (Samarqand, Jizzah viloyatlari),
Hisor, Boysun (Qashqadaryo, Surxondaryo), Talas - Farg’ona, Turkiston (Farg’ona vodiysi) tog’lari
atrofida keng tarqalgan.

3.