Hazaji musammani solim

HAZAJ BAHRINING MUSAMMAN VAZNLARI

Muallif: Mamajonova Inoyatxon

HAZAJI MUSAMMANI SOLIM

V - - - / V - - - / V - - - / V - - -

mafoiylun / mafoiylun / mafoiylun / mafoiylun

Ma

nga

ne

man

zi

l-u

ma’

vo

a

yon

ne

xo

nu

mon

pay

do

V

-

-

-

V

-

-

-

V

-

-

-

V

-

-

-

Ne

jo

nim

din

a

sar

zo

hir

ne

ko’ng

lum

din

ni

shon

pay

Do

V

-

-

-

V

-

-

-

V

-

-

-

V

-

-

-

Hazaji musammani musabbag’

Mazkur vazn hazaji musammani solimdan faqatgina oxirgi ruknning o’zgarishga uchrashi (cho’ziq hijoning o’ta cho’ziq hijoga almashishi) bilan farqlanadi:

V - - - / V - - - / V - - - / V - - ~

mafoiylun / mafoiylun / mafoiylun / mafoiylon

Ga

do

yi

faq

ri

la

so’z

ay

ta

ol

mas

Pod

(i)

sho

gus

tox

V

-

-

-

V

-

-

-

V

-

-

-

V

-

-

~

Shah

ol

lin

da

ne

chuk

kim

dam

u

ra

ol

mas

ga

do

gus

tox

V

-

-

-

V

-

-

-

V

-

-

-

V

-

-

~

Hazaji musammani axrab

Mazkur vaznni hosil qilishda musamman shaklidagi mafoiylun ruknlarining 1-hamda 3-o’rinlari maf’uvluga almashtiriladi:

- - V / V - - - / - - V / V - - -

maf’uvlu / mafoiylun / maf’uvlu / mafoiylon

To

tush

ta

yu

zin

Ko’r

dum

Bo’l

mish

ma

nga

kom

uy

qu

-

-

V

V

-

-

-

-

-

V

V

-

-

-

Le

kin

G’a

Mi

din

Bo’l

mish

Ko’

zum

ga

ha

rom

uy

qu

-

-

V

V

-

-

-

-

-

V

V

-

-

-

Hazaji musammani axrabi musabbag’

Ushbu vaznning vujudga kelishi oxirgi ruknning mafoiylunga, ya’ni musabbag’ shakliga o’zgarishi bilan bog’liq. 4-ruknning so’nggi hijosi o’ta cho’ziq bo’lgani uchun, biz bu vaznni hazaji musammani axrabi musabbag’ deb ataymiz.

- - V / V - - - / - - V / V - - ~

maf’uvlu / mafoiylun / maf’uvlu / mafoiylon

Bog’

ich

ra

sa

nga

soch

ti

gul

o

q-u

qi

zil

yaf

roq

-

-

V

V

-

-

-

-

-

V

V

-

-

~

Shah

bo

shi

g’a

an

doq

kim

el

o

q-u

qi

zil

yor

moq

-

-

V

V

-

-

-

-

-

V

V

-

-

~

Hazaji musammani axrabi makfufi mahzuf

Mazkur vazn turkiy aruzning eng xushohang va o’ynoqi ritmga ega bo’lgan musiqiy vaznlaridan biri hisoblanadi. Bunda 1-rukn maf’uvlu (axrab), 2-va 3-ruknlar mafoiylu (makfuf), 4-rukn fauvlun (mahzuf) tarzida keladi:

- - V / V - - / V - - V / V - -

maf’uvlu / mafoiylu / mafoiylu / fauvlun

Yor

bor

di

yu

ko’ng

Lim

da

a

ning

no

zi

qo

lip

tur

-

-

V

V

-

-

V

V

-

-

V

V

-

-

An

doq

ki

qu

lo

g’im

to’

la

o

vo

zi

qo

lip

tur

-

-

V

V

-

-

V

V

-

-

V

V

-

-

Hazaji musammani axrabi makfufi maqsur

Yuqoridagi vaznning 4-rukni fauvlun (mahzuf)ning oxirgi cho’ziq hijosini o’ta cho’ziq hijoga aylantirib, ruknni mafoiyl (maqsur)ga o’zgartirsak, hazaji musammani axrabi makfufi maqsur vazni hosil bo’ladi:

- - V / V - - / V - - V / V - ~

maf’uvlu / mafoiylu / mafoiylu / mafoiyl

Ul

tur

ki

xi

to

ning

e

ru

ran

doq

ko’

zi

qiy

moch

-

-

V

V

-

-

V

V

-

-

V

V

-

~

Kim

no

z(i)

di

no’l

mas

de

ma

kol

lin

da

ki

ko’z

och

-

-

V

V

-

-

V

V

-

-

V

V

-

~

Hazaji musammani axrabi makfufi mahzufi mustazod

Mumtoz adabiyotimizda mustazod deb atalgan lirik janr biz quyida o’rganadigan vazndagina yoziladi. Uning taqtiyi, aslida, biz yuqorida o’rgangan hazaji musammani axrabi makfufi mahzuf vazni bilan deyarli bir xil bo’lib, faqat so’nggi rukndan so’ng yana ikki rukn – maf’uvlu hamda fauvlun orttiriladi:

• - V / V - - V / V - - V / V - -

maf’uvlu/mafoiylu/mafoiylu/fauvlun

- - V/ V - -

maf’uvlu/ fauvlun

Yuqoridagi vaznlarda kuzatilgani kabi, asosiy misradagi 4-rukn yoki qo’shimcha misradagi so’nggi fauvlu (mahzuf) rukni mafoiyl (maqsur)ga o’zgarishi ham mumkin. Bunda vazn nomiga maqsur so’zi qo’shib aytiladi.