Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

Rasm 1. O‟rgimchalar (
Araneae
) turkumining hozirgi filogenetik kladogrammasi
Dastlabki O‗zbekiston o‗rgimchaklari faunasini o‗rganish A.Kroneber (1875)ga tegishli bo‘lib, 
muallif o‘z ishlarida O‗zbekistonda 112 tur o‗rgimchakni o‗rganib chiqqanligini qayd etadi. Oradan sal 
kam bir asrlik vaqt o‘tib Xaritonov (1969) O‗zbekistondagi araxnologik izlanishlari asosida mintaqada 
121 turdagi o‗rgimchaklarni ko‗rsatib o‗tadi. N.Ergashev (1990) tadqiqotlari asosida biologik bashorat 
qilish usullari asosida O‗zbekistonda o‗rgimchaklarning tur soni 700ta deb ko‗rsatadi, lekin ularning 
keyingi ilmiy tadqiq etilishi so‘roq ostida qoladi. Hozirda dunyo o‗rgimchaklari katalogi (World 
Spider Catalog, Ver., 19.0) bo‗yicha aynan O‗zbekistondagi o‗rgimchaklar turlari soni 22 oilaga 
mansub 62 tur deb ko‘rsatiladi (2-rasm). Bundan tashqari ayrim o‘rgimchak turlari Markaziy Osiyoda 
uchraydi deb ko‘rsatadi, lekin ularning aynan O‘zbekistonda mavjud yoki mavjud emasligiga aniqlik 
kiritilmaydi. O‗rganilgan ushbu o‗rgimchaklarning ko‗proq qismi Samarqand, Buxoro, Qashqadaryo, 
Surxandaryo viloyatlari va Qoraqalpog‗iston hududiga to‘g‘ri keladi. Juda ham kam sonli turlar 
Farg‗ona vodiysida o‗rganilgan.Yuqoridagi turlar soni bo‘yicha xilma xillik mintaqa araxnofaunasini 
rejali tadqiq etish muhim ekanligini yana bir bor ko‘rsatadi. 

---

62 
O‗rgimchaklar turkumi vakillarining Farg‗ona vodiysidagi tur tarkibi haqida aniq ma‘lumotlar 
deyarli qo‗lga kiritilmagan, hudud araxnofaunasini tadqiq etish asnosida araxnofaunaning mintaqa 
uchun yangi hisoblangan turlari umuman aniqlanmagan, Farg‗ona vodiysi araxnofaunasining 
zoogeografik nuqtai nazardan mintaqa hududida tarqalish qonuniyatlari tadqiq etilmagan. 
Ma‘lum birbiogeotsenozning turg‗unligi uning tarkibiy qismi hisoblanadigan biotsenozning 
mintaqada qay darajada o‗z genofondini o‗zgartirmasdan saqlashi bilan bevosita bog‗liq. Lekin 
mavjud populyasiyalar genofondi tashqi muhit ta‘sirida u yoki bu chastotada tebranib turishi biologik 
qonuniyatlar nuqtai nazaridan normal holat hisoblanadi. Yuqoridagilarni hisobga olgan holda mintaqa 
o‘rgimchaklar faunasini tadqiq etish orqali sohadagi ma‘lumotlar ko‘nalimi kengaytirish bilan 
birgalikda, mintaqa zoogeografiya haqida ilmiy asoslangan xulosa berish imkonini beradi. 
Farg‗ona vodiysi araxnofaunasini tadqiq etishning amaliy ahamiyatini quyidagi asosiy 
aspektlar belgilab beradi: 
Farg‗ona vodiysidagi araxnofaunani ilmiy jihatdan tadqiq etish orqali, ularning mintaqada 
tarqalish qonuniyatlari asosida ulardan bioindikator sifatida foydalanish, o‗rgimchaklar turkumi 
vakillarining tabiatda tarqalishiga qarab atrof-muhit holatini ekologik jihatda baholash imkoni 
paydo bo‗ladi; 
O‗rgimchaklarning mintaqada biotsenozidagi trofik aloqasini aniqlash bilan Farg‗ona vodiysi 
hududidagi u yoki bu turdagi trofik jihatdan o‗rgimchalar bilan bog‗langan hayvonlarning 
populyatsiya holatiga ilmiy jihatdan baho berish va ularning mavsumiy, yillik o‗zgarishlarini ilmiy 
bashorat qilish; 
Farg‗ona vodiysi araxnofaunasining tur tarkibini o‗rganish, ularning o‗ziga xos bioekologik 
xususiyatlarini tadqiq etish ulardan kelajakda bioinjeneriya sohasida tabiiy obekt sifatida 
foydalanish uchun asosiy ilmiy asos bo‗lib xizmat qiladi. 
Yuqorida bayon etilganlar, Farg‗ona vodiysida o‘rgimchaklar faunasi va ekologiyasi bo‗yicha 
rejali tadqiqotlar olib borish zarurligini belgilaydi. Bu esa o‗z navbatida hududning umurtqasiz 
hayvonlari faunasi bo‗yicha yangi ma‘lumotlar bilan boyishiga imkoniyat yaratib, nazariy va amaliy 
ahamiyati yuqori hisoblanadi.