|
Adabiyotlar
1.A.Ergashov,
T.Ergashov
''Ekologiya,
biosfera
va
tabiatni
muhofaza
qilish'' Toshkent. ' Yangi asr avlodi''. 2005-yil.
2.O.Murtazayev, F.Axrorov, A.Murodov, A.Tojiyev ''Qishloq xo‗jaligi iqtisodiyoti'' Samarqand
2015-yil
3.O‗zbekiston Respublikasi qishloq va suv xo‗jaligi vazirligi. Ma'ruza matn. Toshkent 2017-yil
www.ziyonet.uz
,
www.uzfk.uz
,
www.mf.uz
.
CHETDAN KIRIB KELGAN SITRUS MEVALARNI INTRODUKSIYALASHNING
SAMARADORLIGI
Abidqoriyev A.М., Rahmonova N.Z.
Andijon davlat universiteti
Bizga ma‘lumki, 2017-yil 17- fevral kuni Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev qaroriga binoan,
2017-2021-yillar O‗zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustvor yo‗nalishi bo‗yicha
harakatlar strategiyasi ishlab chiqildi. Bu strategiyaning uchinchi yo‗nalishi iqtisodiyotni rivojlantirish
va liberallashtirishning ustuvor yo‗nalishlari bo‗lib, uning uchinchi bandida qishloq xo‗jaligiga alohida
e‘tibor qaratilgan, jumladan qishloq xo‗jaligini modernizatsiya qilish va rivojlantirish; tarkibiy
o‗zgartirishlarni chuqurlashtirish; mahsulotlar yetishtirishni muttasil oshirib borish, mamlakat oziq-
ovqat xavsizligini yanada mustaxkamlash, agrar sektorining eksport saloxiyatini sezilarli darajada
oshirish, paxta va boshoqli don ekiladigan maydonlarni qisqartirib, ekin maydonlarini
maqbullashtirish, qishloq xo‗jalik ekinlarining yangi seleksiya navlarini yaratish bo‗yicha tizimli
chora-tadbirlarni ko‗rish nazarda tutilgan [1].
Hozir deyarli barcha qit‘alarda yetishtirilayotgan madaniy o‗simliklarning ko‗pchiligi turli
geografik o‗lkalardan tarqalgan, «ko‗chirib keltirilgan» o‗simliklar hisoblanadi. XVI-XVII-asrlarda
Amerikadan Yevropaga makkajo‗xori, kartoshka, kungaboqar, pomidor, tamaki va boshqa o‗simliklar
tarqalgan bo‗lsa, Avstraliyada sitruslar, makkajo‗xori, uzum, paydo bo‗ldi. O‗simliklar tabiiy arealdan
yangi hududlarga introduksiya (lot.Introductio-jalb etish) qilinganda turlar (navlar)ning hayotchanligi
va introduksiyaning maqsadi bo‗lgan qimmatli xo‗jalik belgilarining yaxshilanishi yuz beradi: meva
(urug‘) hosildorligi ko‗tariladi, fitomassa ko‗payadi, muhitning turli omillariga, kasallik,
zararkunandalarga chidamliligi ortadi. Mamlakatimiz taraqqiyoti xar tomonlama tobora rivojlanib
borayotganligi sababli bizga ham bir necha qator o‗simliklar introduksiya qilinmoqda. Bularga misol
qilib, sitrus o‗simliklar (Rutaceae), sabzavot va poliz ekinlarini ko‗rsatish mumkin. Bilamizki,
insoniyat uchun o‗simliklarning ahamiyati juda katta. Ayniqsa, hozirda sitrus o‗simliklarga bo‗lgan
talab tobora ortib bormoqda. Chunki, bu o‗simliklarning mevasi foydaliligi, shifobaxshligi va ta‘mi
jihatdan birinchi o‗rinni egallaydi. Shu sababli ham bu o‗simliklar bizning mamlakatimizda ham
yetishtirilmoqda [2]. O‗zbekistonning anchagina qattiq iqlim sharoiti ta‘sirida sitrus o‗simliklar tinim
davriga moslashib qoldi, shuning uchun ularni issiqxona va transheyalar bilan yopiladi. Transheya
tubidan va devorlaridan berib turiladigan issiqlik hisobiga uning ichidagi temperatura noldan pastga
tushmaydi. Ana shunday sharoitda o‗simliklarning yosh barglari to‗liq saqlanadi. Ularda assimilatsiya
jarayoni davom etaveradi va organik moddalar to‗planaveradi. Lekin bu o‗simliklar bizni
mamlakatimizda o‗zining kichik buta shaklida o‗sadi,vatanida esa daraxt shaklida bo‗ladi, chunki bu
o‗simliklar bizni iqlim sharoitimizga to‗liq moslashmagan. Shuning uchun ham issiqxonalarda
o‗stiriladi[4].Bu o‗simliklar mamlakatimizda yetishtirishdan maqsad ularningmevalari juda ko‗p
kasalliklarga eng yaxshi davo hisoblanadi. Jumladan,yurak qon-tomir, sil, bod, oshqozon-ichak
kasalliklarida va hozirda keng tarqalgan varikoz kasalliklarini davolashda foydalaniladi.Sitrus
o‗simliklarning turlari bir nechta bo‗lib, ularning xar biri sanoatda, qishloq xo‗jaligida va meditsinada
muhim ahamiyatga ega. Bularga misol qilib, limon, apelsin, mandarin, banan, kivi va boshqalarni
ko‗rsatish mumkin [3].
Limon
-tarkibida 7 % limonkislota, 2-3 % qand, A, B, C, D vitaminlari, fitonsidlar, efirmoylari,
pektinmoddalar, natriy, kaliy, kalsiy, fosfor, temirkabi modal bo‗ladi. Limon uzoq saqlanganda va
304
qayta ishlaganda ham tarkibidagi vitaminlar yaxshi saqlanadi. U yurak tomir tizimi kasalliklari, singa,
sil, bod, anginani davloshda qo‗llaniladi, bundan tashqari tarkibidagi PP guruh vitaminlari qon
bosimini pasaytiradi va miyaga qon quyilishining oldini oladi, organizmda moddalar almashinuvi
buzilganda iste‘mol qilish tavsiya qilinadi.
Apelsin
-vitaminlar va biologik faol moddalarga boy bo‗lganligi uchun gipovitaminoz, jigar,
yurak va qon-tomir kasalliklarini oldini olishda va ularni davolashda ishlatiladi. Apelsin mevasi
tarkibida 6-8% shakar, 1,0-1,4% kislotalar, 1,0 % pektin, 60-100mg/% C vitamini, ma‘lum miqdorda
A, B
1
, B
2
, PP vitaminlari bor. Po‗sti qalin va sharbati kislotali bo‗lganligidan tarkibidagi vitaminlar
yaxshi saqlanadi, yana uning mevasi qandolatchilikda ham ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
