Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

 
 
АҲОЛИ ЎРТАСИДА ЮРАК ИШЕМИК КАСАЛЛИКЛАРИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ 
Абдукаримова Н.У., Олтинбаева Ш, Олимова Г. 
Фаргона давлат университети 
Юрак ишемик касаллиги, XXI асрнинг эпидемияси сифатида таърифланмоқда. Юрак қон-
томир касалликлари ногиронлик ва ўлим ҳолатларининг асосий сабабчиси бўлиб, мазкур 
касалликлар дунѐнинг барча қисмида давлат миқѐсида муаммолигича қолмоқда. Бутун жаҳон 
соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотига кўра, дунѐда йилига юрак қон-томир касалликлари 
туфайли 16,9 миллион киши вафот этмоқда.
Фан-техника ривожланган бир вақтда эпидемиология фанининг ривожланиш замирида 
ноинфекцион касалликлар эпидемиологияси бўлими ҳам ривожланиб бормоқда. Юрак қон 
айланиш тизими касаллиги ноинфекцион касалликлар эпидемиологияси бўлимида ўрганилиб, 
биз бу касалланиш мониторингини Фарғона вилояти миқѐсида ўрганмоқчимиз. Юрак қон-
томир патологиясининг ривожланишида анча хавфли омил бўлиб жисмоний фаолликнинг 
пастлиги ҳисобланади. Жисмонан соғлом ва юрак коронар касалликлари билан касалланган 
беморларнинг, узликсиз ва режим билан жисмоний тарбия билан шуғулланиши 
липопротеидлар миқдорининг пасайишига олиб келади. 
Психоэмоционал зўриқиш юрак – ишемия касалликлари ва атеросклероз ривожланишида 
энг асосий омиллардан бири. Айрим ѐшлар орасида атеросклерознинг зудлик билан 
ривожланиши, айнан шу омил билан боғлиқдир. Юрак қон-томир касаллигига бир қанча 
касалликлар кириб перекардит, кардиомиопатия, норевматик юрак клапанларининг 
жарохатланиши, юрак ўтказувчанлигининг бузилиши, параксимал тахикардия, юрак 
етишмовчилиги, юракнинг ревматик касалликлари булар барчаси юрак қон томир 
касалликларига киради. Бу касалликларнинг 35-40% ни ишемик ва хафақонлик касалликлари 
ташкил қилади.
Фарғона вилояти аҳолисини касалланишларини 2012 йил ва 2013 йиллардаги касалланиш 
кўрсаткичларини тахлил қилиб кўрганимизда қуйидагича натижалар олинди. 2013 йилда жами 
рўйхатга олинган касалланишлар сони 256720 нафарни ташкил қилиб улардан 128608 (46%) 
нафарини аѐллар қилмоқда. Шунингдек, 112015 (36.4%) нафарини қишлоқ аҳолиси, бундан 
65166 (58%) нафарини аѐллар ташкил қилмоқда. Барча рўйхатга олинганлардан 1 марта 
ташхиси аниқланганларнинг жами касалланиш кўрсаткичи 90653 (36%) нафарини ташкил 
қилмоқда. Аѐллар 51128 (56%) нафарни ташкил қилмоқда. Шундан 42586 (46.9%) ини қишлоқ 
аҳолиси бўлиб, 26997(63.3%) нафарини аѐллар ташкил қилмоқда. Шу йилида ―Диспансер‖ 
назоратида турганлар 39978 нафарни ташкил қилмоқда, улардан 1 марта ташхиси 

---

195 
аниқланганлар 39613 (99%) нафарни ташкил қилиб, ―Диспансер‖ ҳисобидан чиқарилганлар 
сони 16814 (42%) нафарни ташкил қилмоқда. Тузалганлар сони 10680 (26 %) ини, ўлганлар 
сони 2672(0.66%) нафарини ташкил қилмоқда.
Юқоридагилардан кўриниб турибдики, касалланишларни оператив тахлилини олиб 
борганимизда касалланишлар сони рўйхатга туриш ва диспансер назоратига ҳисобга 
олинганларда ҳам аѐлларда эркакларга нисбатан кўпроқ эканлигини аниқладик. Ўзбекистон 
Республикаси мустақилликка эришгандан кейинги даврда соғлиқни сақлаш тизимида қатор 
ўзгаришлар рўй берди, жумладан, соғлиқни сақлаш тизими ислоҳ қилинди, аҳоли 
саломатлигини сақлаш ҳақида, таълим ҳақида, юқумли касалликлар профилактикаси борасида 
қонунлар, буйруқлар ва услубий кўрсатмалар чиқарилди. Юқумли касалликларни кўпчилигини 
ликвидациясига махсус профилактикаси яьни эмдорилар натижасида эришган бўлсакда ҳозирги 
кунда кундан-кунга ортиб бораѐтган ноинфекцион касалликларни олдини олиш ва 
профилактика қилиш ўз ўрнида турли қийинчиликлар туғдирмоқда. Яьни, бу касалланишни 
даволашдан кўра албатта олдини олган афзал.
Бундан ташкари юракнинг сурункали инфекцион-аллергик касалликларидан бири 
ревматизмдир. Ревматизм асосан 10-15 ѐшдан кейин учрайдиган касаллик булиб, мактаб 
ўқувчилари орасида 1% дан 3% гачани ташкил этади. Ревматизм одатда ангина, ўткир 
респиратор касалликлардан кейин бошланади. Ревматизм асосан юрак ва томирлар 
бириктирувчи тўқимасининг система билан зарарланиб боради. Бу касаллик ангина билан оғриб 
тузалгандан сўнг 7-15 кундан кейин намоѐн бўлади. Сабаби томирлар ўтказувчанлигининг 
издан чиқиши билан бирга давом этади. Касаллик белгилари бўғимлардаги оғриқлар билан 
характерланади, бунга сабаб томирларда қон айланишиниг етишмочилигидир.
Бундан ташқари юракнинг ревматизмга алоқаси йўқ касалликлари мавжуд бўлиб, уларга 
миокардитлар деб аталади. қўзғатувчиси коклар (стрептокок, стафилакок, пневмакок, сил 
микобактерияси) ва бошқалар. Миокардитлар болаларда чақалоқлик давридан тортиб катта 
ѐшидаги даврларда ҳам давом этади. Вирус инфекциясидан юзага келган миокардитлар ѐш 
болаларда жуда оғир ўтади. Энг барвақт пайдо бўлган симптомлар-тахикардия билан хансираш, 
сўнгра юз, қўл-оѐқ панжалари териси цианози, баъзида оѐқларда пайдо бўладиган бир оз шиш. 
Хулоса қилиб айтганда, юрак қон-айланиш системаси касалликлари билан касалланиш 
натижасида кишилар иш фаолиятини йўқота борадилар, юрак қон-айланиш системаси 
касалликларидан кейин бошқа касалланишлар ҳам кузатила бошлайди. Бундай ҳолатлар 
албатта жамиятга ва оиладаги иқтисодий, ижтимоий таъсирини кўрсатмай қўймайди. Шунинг 
учун аҳолига тушунтириш ишларини олиб бориш, спорт-соғломлаштириш ишларини одат 
тусига айлантириш, соғлом турмуш тарзини тарғиб қилиш, ортиқча вазндан ҳалос бўлиш, 
зарарли одатларни (ичиш, чекиш, наркотик воситалар) ташлаш, кам харакатланишдан сақланиш 
ва энг асосийси асаб-рухий зўриқишлардан ҳимояланиш кераклигини тушунтиришимиз зарур.