Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

INTRODUKSIYA SHAROITIDA 
CAESALPINIAE GILLIESII WALL
. NING O„SISH VA 
RIVOJLANISH XUSUSIYATLARI 
Sharopova M.A., Esanova H. 
Qarshi davlat universiteti 
Qashqadaryo viloyatida keng о‗stirilayotgan manzarali о‗simliklardan biri jillis sezalpiniyasi 
(
Caesalpiniae gilliesii Wall
.) bо‗lib, tabiiy holda Janubiy Amerka, xususan, Argentina va Urugvayda 
о‗sadi. 
Caesalpiniae gilliesii Wall
. – sezalpiniya turkumiga, dukkakdoshlar oilasiga kirib, kichik 
daraxt, kо‗pincha buta shaklida о‗suvchi, tanasi och qо‗ng‗ir rangda, tikansiz. Barglari murakkab 
qо‗sh juftli barg bandi 4-5 juft novdachalardan iborat. Sezalpiniya juda bezakli о‗simlik bо‗lib, u juda 
tez о‗sadi, ayniqsa boshqa butalar orasida alohida ajralib turadi.
Caesalpiniae gilliesii Wall
. dastlab Yevropaga 1850 yillarda keltirlib, asrning oxirida Qrim, 
Kavkaz hududlarida o‗stirila boshlangan. Xozirgi paytda bu o‗lkalarning bog‗ va hiyobonlarida 
ko‗plab o‗stiriladi. O‗rta Osiyoga dastlab 1930 yillarda Ashgabadga keltirilib, Qorakal‘adagi quruq 
subotropiklar ilmiy tadqiqot institutining tayanch punktida iqlimlashtirilgan. Undan keyin Dushanbeda 
va 1935 yilda Denovda iqlimlashtirilgan.
 
Caesalpinia gilliesii Wall
. Qarshiga 1994 yilda dastlab Denov dendroparkidan keltirilgan 
urug‗lar orqali, 1999 yildan muallif tomondan Qarshi sharoitida ko‗paytirib Qashqadaryo viloyati turli 
rayonlariga, Qarshi Davlat Universiteti hududida, Qarshi shahar ko‗kalamzorlashtirish korxonasi, 
oromgohlarda, shaharning markaziy hiyobonlari, manzarali o‗simliklarga qiziquvchilarga keng 
tarqatilgan. Tajribalarimiz Qarshi Davlat Universiteti hududida hamda maxsus kо‗chatzorda o‗sadigan 
o‗simliklar ustida olib borildi. Bahorgi, yozgi o‗sishi har besh kunda, kuzda esa har o‗n kunda 
fenologik kuzatish olib borildi. Novdani o‗sish dinamikasini o‗rganish tanlab olingan o‗nta shoxda har 
10 kunda o‘lchash orqali amalga oshirildi. Mahalliy sharoitda hosil bo‗lgan urug‗lardan erta bahorda 
maxsus tayyorlangan yer uchastkalarida ekib o‗stirildi. Kuzatishlarimiz sezalpiniya buta bo‗lganligi 
sababli, daslabki yili intensiv o‗sishi, keyingi yillarda esa generativ fazaga kirgach, o‗sish 
sekinlashishini kо‗rsatdi. Xususan, yoshligida tez o‗sib, tez kulminatsiyaga yetadigan o‗simliklar 
odatda o‗sishini erta susaytiradi va generativ fazaga kirиши haqidagi ma‘lumotlar ham yuqorilagi 
holatni to‗g‗ri ekanligini tasdiqlaydi. Bir yoshli o‗simliklarning bo‗yi 100 sm dan oshib, ayrimlariniki 
esa 180-200 sm gacha yetadi. O‗lchash olib borilgan 100 dona ko‗chatning o‗rtacha balandligi 142,6 
sm ni tashкil qildi. O‗sish sur‘ati dastlab nihollar kichikligida sekin, iyul oyidan boshlab esa o‗sish 
sur‘ati tezlashdi. Bu tarzda o‗sish sentabr oyining oxirigacha davom etib, shundan so‗ng sekin sur‘atda 
kamayadi. 1- diagramma