Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

 
 
ФАРҒОНА ВОДИЙСИДА ТАРҚАЛГАН ШИЛЛИҚҚУРТЛАРИНИНГ ТАКСОНОМИК ТАРКИБИ ВА 
УЛАРНИНГ ТАРҚАЛИШИ
 
Абдурасулова С., Пазилов А 
Гулистон давлат университети 
 
Ҳозирги кунда Ўзбекистон ҳудудида қуруқлик моллюскаларининг 100 дан ортиқ турлари 
тарқалган бўлиб, бу турларнинг таксономик таркиби, биологияси, баландлик минтақалар 
бўйича тарқалиши ва уларда борадиган ўзгарувчанлик жараѐни А.Пазиловнинг бир қатор (1992, 
2003, 2005) ишларида ўз ифодасини топган бўлсада, бироқ шиллиқуртларнинг Фарғона 
водийсида тарқалишига оид маълумотлар етарли эмас. Шунинг учун қуйида бу 
моллюскаларнинг таксономик таркиби ва тарқалишига оид батафсил маълумотлар келтирилган.
Олиб борилган тадқиқот натижаларига кўра Ўзбекистонда 3 оила, 4 авлодга мансуб 17 
турдаги шиллиқуртлар тарқалган бўлиб, қуйдаги турлари Фарғона водийсида тарқалган. 
Deroceras laeve
тури Agriolimacidae оиласига мансуб, бўлиб, тана узунлиги ҳаракат чоғида 
45 мм гача, қисқарганда эса 35 мм ни ташкил этиб, танасининг тузилиши цилиндирсимон, 
қисқарганда эса елпиғичсимон тузилишга эга. Мантияси анча катта, тириклигида орқа 
томонидан айланасимон, фиксация қилингандан кейин учбурчаксимон кўринишга эга бўлади. 
Ҳаракатланган пайтида боши ва бўйин қисми олдинга анча чўзилиб чиққан. Кильи қисқа ва бир 
оз ўтмаслашган бўлиб фақат ҳаракат пайтда кўзга ташланади. 
Экологияси.
Ҳамма биотопларда кенг тарқалган. Асосан ариқ бўйларидаги ўтлар орасида 
ва суғориладиган ерлардаги полиз экинлари орасида яшайди. 
Тарқалиши ва популяциядаги зичлиги. 
Ҳамдўстлик мамлакатларини барча 
ҳудудларида кенг тарқалган. Жанубий ярим шардаги кўпгина давлатларга инсон фаолияти 
туфайли ―интродуцент‖ қилинган. Ўзбекистоннинг барча вилоятларида сув ҳавзаларига унча 
узоқ бўлмаган майдонларидаги ўсимлик қопламлари ва полиз экинларига яқин бўлган ариқ 
бўйларидаги ўтлар орасида яшаб, популяциядаги зичлиги турли хил биотопларда турлича. 
Масалан, Андижон вилоятининг Балиқчи тумани, Алимбек қишлоғи атрофидаги турли хил 
боғларнинг ариқ бўйларидаги ўсиб ѐтган ўтлар орасида 1 м
2
майдонда 3-4 та, Марҳамат 

---

26 
туманининг Кўтарма қишлоғи атрофидаги маҳаллий яйловлардаги ариқ бўйларидаги унча 
баланд бўлмаган ажриқзорлар орасида 6-8 та учраса, Наманган вилояти, Турақўрғон тумани 
Ёртепа қишлоғига яқин бўлган боғлардаги ариқ бўйларидаги ўтлар орасида 10-12 тага тенг.