Hayotimiz Charog’boni

 
104 
«Chak Mool ko‘ngli tusab qolsa erkalab ham qo‘yadi… U mussonlar, 
jazirama mintaqadagi yog‘inlar va sahro dovullari haqida har xil 
g‘ayritabiiy afsonalarni bilarkan; ana shu afsonalarning barchasida u 
har qanday giyohning yaratuvchisi bo‘lib chiqadi: bir qarasang 
majnuntol uning sharmisor qizi, bir qarasang nilufar —arzanda o‘g‘li, 
boshqa safar kaktus uning qaynonasi. Men esa hammadan ko‘ra uning 
badan desa badanga o‘xshamaydigan tanasidan va allazamonlardan 
buyon kiyila-kiyila tag charmi yeyilib ketgan chuvagidan anqib 
turuvchi ufunotga chidayolmasdim. Chak Mool o‘zini dastlab Le-
Plonjon tomonidan qanday kashf etilgani va shu bahonada o‘zga olam 
odamlariga yuzma-yuz kelib qolganini hiringlagancha hikoya qilib 
berardi. Uning ruhi ko‘zalarda yashagan, turgan gapki, o‘sha yerda 
yog‘ingarchiliklar ko‘p bo‘lgan; uning tosh jismidan uvoqdek yerini 
sindirib olish shakkoklik va qip-qizil jinoyat. Shuni men 
unutmasligim kerak, Chak Mool bunaqasini hech qachon 
kechirmaydi. Kimga san’at asarlari bedaxl ekanini u yaxshi biladi. 
Firibgar do‘konchi bu atsteklarning haykali deya aldash uchun surtib 
qo‘ygan bo‘yoqni qornidan yuvib tashlash uchun Chak Moolga chipta 
berdim. Tlalokka qarindoshligi bor-yo‘qligi haqida so‘ragandim, 
savolim yoqmadi chog‘i basharasi shunday burishib ketdiki, asti 
qo‘yavering. Jahli chiqqanda uning vajohati juda xunuk bo‘ladi: 
qing‘ir-qiyshiq tishlari takillab yalt-yalt qila boshlaydi. Dastlabki 
vaqtlarda tunagani yerto‘laga tushib ketardi. Kechadan boshlab esa 
mening karavotimda yotibdi». 
«Qurg‘oqchilik boshlandi. Kechasi mehmonxonadan yana o‘sha 
dastlabki paytlardagidek xirillagan oh-vohlar eshitildi, ketidan esa 
qandaydir shovqin-suron ko‘tarildi. Yuqoriga chiqib, yotoqxona 
eshigini qiya ochib qarasam, Chak Mol qontalash qo‘llari bilan 
fonuslaru javonlarni urib chilparchin qilyapti; meni ko‘rib ostonaga 
qarab yugurgan edi, eshikni arang berkitib g‘usulxonaga qochib 
kirishga ulgurdim. Bir ozdan so‘ng u pastga tushib harsillagancha suv 
so‘radi; kun bo‘yi vodoprovod jo‘mraklarini ochib qo‘yganidan uyda 
allaqachon tangadek quruq yer qolmagan edi. Kechalari ko‘rpaga 
burkanib olyapman — zaxda uxlagim kelmaydi. Chak Mooldan 
mehmonxonani boshqa shiltasini chiqarma deb iltimos qildim»
[3]
. 

---

 
   105 
«Chak bugun mehmonxonani suvga bostirdi. G‘azabdan o‘zimni 
bosolmay seni qaytadan o‘sha do‘konga eltib tashlayman deya po‘pisa 
qildim. Yo tavba, bu po‘pisamga javoban bilakuzuk taqilgan zalvorli 
qo‘li bilan quloq-chakkamga bexosdan tars etib tushirib qolsa 
bo‘ladimi, tarsakisida qanchalik g‘azab bo‘lsa yer yuzidagi bironta 
mavjudot, na odam bolasining, na hayvonning ovoziga o‘xshamagan 
qah-qahasida bundan ham ko‘proq g‘azab bor edi. Yashirishdan nima 
foyda: u meni o‘ziga qul qilib olgandi. Holbuki, men uni o‘zimga 
ovunchoq sifatida olib kelgandim: istasam o‘ynayman, istamasam 
turadi deb o‘ylagan edim. Balki bolalik qilgandirman, lekin bolalik 
kimdir aytganidek «odamzot umr bo‘yi armon bilan eslaguvchi 
bebaho davr» emasmi? Bu haqda shu choqqacha o‘ylab ko‘rmabman 
ham… U kiyim-kechagimni tortib oldi, badanini yashil po‘panak 
qoplay boshlaganda esa xalatimni yelkasiga tashlab oladi. Chak Mool 
o‘ziga hammaning bo‘ysunishiga qat’iyan ko‘nikkan, binobarin, endi 
umrbod shunday bo‘lishini istaydi; men esa shu choqqacha o‘zgalarga 
buyruq berishga odatlanmaganman, bundan chiqdi faqat bosh egish 
taqdir ekan shekilli. To hammayoqni suvga bostirmaguncha (uning 
mo‘jizakor qudrati qayerga ketdi?) g‘ijinib g‘azablanaveradi». 
«Bugun Chak Moolning kechalari uydan chiqib izg‘ib yurishlarini 
bilib qoldim. U har kuni qosh qoraydi deguncha mungli, qo‘shiq 
tushunchasidan ham qadimiyroq bir ashulani xirgoyi qilaveradi. 
Keyin qanday boshlagan bo‘lsa shunday, to‘satdan jimib qoladi. Bir 
kuni borib uning eshigini qoqdim, oxiri sabrim chidamay bu ro‘dapo 
menga tashlangan kundan beri qadam bosishga yuragim betlamay 
yurgan yotoqxonaga kirishga jur’at qildim. Xonada javon siniqlari 
sochilib yotardi; ma’lum bo‘lishicha butun uyga urib qolgan mushk 
va qon hidi mana shu xonadan anqiyotgan ekan. Eshik ortida suyaklar 
yotardi. Qorin g‘amida Chak Mool tunlari tutib yegan itlar, mushuklar 
va kalamushlarning suyaklari edi ular. Saharlab vahshiyona uvillash 
qayoqdan keladi desam gap bu yoqda ekan». 
«Fevral, hamon qurg‘oqchilik. Chak Mool har bir qadamimni 
kuzatyapti. Telefon orqali tamaddixonaga buyurtma berasan deb 
majbur qildi: endi unga har kuni dimlangan jo‘ja go‘shti bilan guruch 
yuborishadi. Anchadan beri maosh olmayapman, jamg‘argan pullarim 
tez orada tugashi aniq. Oxiri yuz berishi muqarrar voqea sodir bo‘ldi: 
o‘z vaqtida to‘lanmaganligi uchun oyning boshida suv bilan chiroqni 

---