Hayot faoliyati

4 5 -r a s m .

336

Kimyoviy ko'pik 80 foiz karbonat angidrid gazi, suv va 0,3 foiz ko‘pik hosil qiluvchi moddadan tashkil topadi. Mexanik ko‘piklar esa 90 foiz havo, 9,6 foiz suv va 0,44 foiz ko‘pik hosil qiluvchi moddadan iborat boiadi.

46-rasm.
Qattiq moddalar va asosan yengil alangalanuvchi suyuqliklar yonib ketganda ko‘pik bilan o'chirish yaxshi natija beradi. Chunki yengil alangalanuvchi suyuqliklar solishtirma og'irligi suvdan yengil va ulami suv bilan o'chirib boMmaydi.

Ko‘pik bilan o'chirishning asosiy xususi-iti shuki, u yengil alangalanuvchi suyuqlik yuzasini yoki qattiq jism yuzasini yupqa ko‘pik qavati bilan ko‘plab, yonayotgan modda bilan havodagi kis­ lorod o'rtasida to‘siq hosil qiladi. Bu to‘siqning mustahkamligi ko‘pikning turg'unlik xossasiga bog'liq bo'ladi. Ko‘pik tez alan­ galanuvchi suyuqlikdan ancha yengil bo‘lganligi sababli, uning yuzasida muhofaza qobig‘i tashkil etadi, bu qobiq suyuqlik bug‘lari hosil bolishiga to‘sqinlik qiladi, shuningdek, kislorodni kiritmaydi. Agar ko‘pikning turg'unligi kam bo‘lsa, unda suyuqlik yuzasida uzilish hosil bo‘lishi mumkin, ya’ni tarang tortilib turgan parda ochilib ketishi mumkin, bu esa, albatta, alangalanishning qaytadan boshlanishiga sharoit yaratadi. Bundan tashqari ko'pikning issiqlik o‘tkazish xususiyati juda past bo‘lganligidan, yonayotgan yuzadan issiqlikning suyuqlik yuzasiga ta’sir etishiga to'siqlik qiladi.

47-rasm. Ko'pik hosil qilish generatori.

337

1

Kimyoviy ko‘piklar asosan qo‘lda ishlatiladigan o‘t o'chirgichlarda keng qo'llaniladi (47-rasm). Ularning muhim o‘rnatiladigan va zambilg‘altakda olib yuriladigan turlari ham bor (48-rasm). Mexanik ko‘piklar esa 4—6 ko‘pik hosil qiluvchi poroshoklar yoki aralashmalarni suv va havo bilan aralashtirilishi hisobiga ko‘pik generatorlari, ko'pik hosil qilish stvollarida ko'pikka aylantirib foydalaniladi.
O'chirish uchun ishlatiladigan ko'piklarning tavsifli belgalari, ularning turg'unligi va ko'pik hosil qilish darajasidir. Ko'pik hosil qilish darajasi bu ko'pikni hosil qilish uchun sarflanadigan mod-dalarga nisbati hisoblanadi. Ko'pik hosil qilish darajasi kimyoviy ko'piklar uchun 5, mexanik ko'piklar uchun 8—12 bo'lishi mum­ kin. Yuqori ko'piruvchi mexanik ko'piklarda bu miqdor 100 va un-dan katta bo'ladi. Ko'pikning turg'unligi esa uning katta haroratda so'nmasdan, m a’lum vaqtgacha chidash berishi hisoblanadi. Kimyoviy ko'piklar suyuqlik yuzasida bir soatgacha, PO-I yor­ damida olingan mexanik ko'piklar 30 min, PO-6 yordamida hosil qilingan ko'piklar esa 40-45 minut turg'unlikka ega bo'lishi mum­ kin.

Sanoat korxonalaridagi o‘t o'chirish tizimlarining asosiy qis-mini suv va ko'piksimon moddalar tashkil qiladi. Shuni ham ta’kidlash kerakki, suv va ko'pik bilan hamma yerda va har qanday yong'inlami o'chirish mumkin emas. Chunki ba’zi bir holatlarda kimyoviy reaksiyalar sanoat chiqindilari ta’sirida yetarli darajada unumdor ko'pik ajratmasdan, ulardan boshqa moddalar ajralib chiqishi yong'inning kuchayishiga olib kelishi mumkin.

Ko'pikni xilma-xil qurilmalarda hosil qilish mumkin: bular do-imiy o'rnatilgan, ko'chirib yurish mumkin bo'lgan yoki harakat-lanuvchi qurilmalar va qo'lda ishlatiladigan o't o'chirgichlardir.
Qo'lda ishlatiladigan ko'pikli o't o'chirgichlar juda keng tarqalgan. Bunga sabab- o't o'chiruvchi moddani xohlagan vaqtda ishlatish mumkin. Uni bir odam bir necha sekund davomida ishga tayyorlashi va oson ishlatishi mumkin. Bundan tashqari, undan ajralib chiqadigan ko'piksimon modda oqim sifatida anchagina bosim yordamida (6-8 ati) bir necha metr masofadagi yonayotgan zonaga (6-8 m) yo'naltirilishi mumkin. Yonayotgan xonaga kiriti-ladi. SO bilan o'chirganda uning zaharliligini hisobiga oiish kerak, uning hattoki 10 foiz miqdorida nafas olish, o'limga olib keladi. Shuning uchun undan foydalanganda maxsus signal tizimlari bo'lishi kerak. Shuni aytib o'tish kerakki, 1 1 suyultirilgan karbonat kislotasi 506 1gazga aylanadi.