«Hayot faoliyati xavfsizligi»kafedrasi «Hayot faoliyati xavfsizligi»

 Umumiy tushunchalar

 

1.      Ishni      bajarishda      zaruriy      adabiyotlar      va      uslubiy      ko‘rsatmalarni      o‘qituvchini 

tavsiyasi asosida o‘qib o‘rganish. 

Moddiy  va  ma‘naviy  zarar  keltirib  va  insonni  hayotiga,  uning  sog`ligiga  xavf  tug`diruvchi 

boshqarib bo‘lmaydigan yonish jarayoniga yong`in deb ataladi. 

Yonish, murakkab kimyoviy jarayon bo‘lib, uning asosida yonuvchi moddalarni oksidlanishi 

ya‘ni  reaksiyaga  kirishi  yotadi,  ularni  havo  tarkibidagi  kislorod  yoki  boshqa  oksidlovchilar  (ftor, 

brom,0 xlor va boshqalar) bilan birkishidir. 

Odatda  havo  tarkibida  20,95%  kislorod  bo‘ladi.  Yonish  reaksiyasini  vujudga  kelishi  uchun 

16%  kislorod  yetarli,  ammo  juda  past  konstratsiyasida  ham  yonuvchi  moddalarning  erishi  sodir 

bo‘ladi. 

Havo  tarkibida  kislorod  8  %dan  kam  bo‘lganda  esa,  yonuvchi  modda  yonishdan  to‘xtaydi. 

Yonishni  to‘xtatishni  asosiy  usullardan  biri,  yonish  zonasiga  inert  gazlarni,  bug`larni  va 

yonmaydigan  moddalar,  aerazollarni  kiritish  yo‘li  bilan  havodagi  kislorod  miqdorini 

konstrentatsiyasini  kamaytirishdir.  Yonish  zonasidagi  kritik  temperaturasini  sovo‘tish  bilan 

pasaytirib,  yonish  zonasidan  yonuvchi  moddalarni  himoyalab,  yonuvchi  bug`  va  gazlarni  hosil 

bo‘lish teziligini to‘xtatish hamda yonish reaksiyasini kimyoviy usulda bartaraf etish bilan yong`inni 

jilovlash mumkin. Barcha o‘chiruvchi moddalar quyidagilarga bo‘linadi: Aralashuvchi (inert gazlar, 

kukunli tarkib, suv bug`lari va boshqalardir), sovo‘tuvchi: (suv qattiq uglerod ikki oksidi, ko‘pik va 

boshqalar),  himoyalanuvchi  (ajratuvchi  kimyoviy  havo  mexaniq  ko‘pikli  yoki  uni  aralashmasi, 

quyuqlashtirilgan  suv,  kukunli  tarkib  va  boshqalar)  hamda  yonish  reaksiyasini  kimyoviy  usulda 

to‘xtatish  (galoidlangan  uglevodorodlar,  kukunli  tarkibning  ayrim  markalari,  galoidlangan 

uglevodorodlar qo‘shilgan suv). Juda ko‘p o‘t o‘chirish vositalari murakkab xususiyatlarga ega. 

O‘t o‘chirgichlar uncha katta bo‘lmagan yonish o‘chog`ini yoki yong`inni boshlanish davrida 

o‘chirish, bartaraf etish uchun xizmat qiladi. O‘t o‘chiruvchi vositalarni qo‘llanish xiliga ko‘ra ular 

quyidagilarga bo‘linadi: ko‘pikli (kimyoviy Havo-mexaniq aralashmali) 

Gazli  (uglekislotali,  aerozoli  va  uglekislota-brometilli)  Kukunli  ,  murakkab  va  boshqalar. 

Ishni  o‘tkazish  uchun  o‘t  o‘chirgichlarning  quyidagi  xillari  qo‘llaniladi:  OХP-10    (KKO‘-10)  , 

OХVP - 10 (KХKO‘-10), OP-1 (KO‘-1), «Moment -2P», OP-10 (KO‘-YuA), OU-2 (UKO‘-2), OU-

5 (UKO‘-5),    OUB-3 (UKBO‘-3), OUB-7 (UKBO‘-7) va uning qirqimlari.