|
va
tavsifi.
Elektr
qurilmalarida qo’llanib kelayotgan himoya choralari
shartli ravishda ikki guruhga bo’linishi mumkin:
elektr
qurilmalarni
meyori
ish
sharoitlariga
havfsizligini ta’minlash va avariya holatidagi
sharoitlarini havfsizligini taminlash.
Meyoriy ish sharoitlarida havfsizlikni taminlash
choralari quyidagicha:
- izolyatsiya, tok o’tkazuvchi qismlarni oldiga
to’siqlar o’rnatish;
- havfsizlik blokirovkalarni qo’llash;
- orentasiyani ta’minlash;
- elektr tarmoqlarni yerdan izolyatsiyalash;
- yerga ulanib qolgan tokni hajm qismini
kompensatsiyalash;
- himoyalovchi qisqa tutashuv tashkil qilish;
- kichik kuchlanishni qo’llash;
- izolyatsiyalangan maydonchalarni qo’llash;
- potensiallarni tenglashtirish.
Avariya sharoitida (izolyatsiya lat olgan sababli
tok yurmaydigan qismlarga kuchlanishni o’tib ketishi)
ishlab
turgan
elektr
qurilmani
havfsizligini
ta’minlashda quyidagi choralar qo’llaniladi:
- himoyalovchi yerga ulash (zazemleniya);
- nollanish (zanuleniya);
- himoyalovchi o’chirish;
- ikki qavatli izolyatsiyani qo’llash;
- ish joyini izolyatsiyalash;
- baland kuchlanishdan past kuchlanishga
o’tishida himoya choralrini qo’llash.
Elektr qurilmalarni turlariga, oziqa manbai
sharoitlariga (kuchlanish qiymatlari, neytral holati) va
ishlatish sharoitlariga (atrof muhit) qarab havfsizlik
taminlashida jamlanganlik choralari qo’llaniladi.
Elektr izolyatsiya bu dielektrik qatlami (tok
o’tkazmaydigan
qatlam),
yoki
dielektrkdan
tayyorlangan
uskunani
izolyatsiyasi,
yoki
tok
o’tkazuvchi elementlarni boshqa qismlardan ajratilib
qo’yish.
Elektr uskunalarida quyidagi izolyatsiya turlari
qo’llaniladi:
-ishchi izolyatsiya elektr qurilmalarini tok
o’tuvchi qismlaridagi havfsizligini ta’minlovchi elektr
izolyatsiyasi;
-qo’shimcha izolyatsiya-ishchi izolyatsiyani lat
olishi havfi bo’lsa, elektr qurilmani himoyalash uchun
qo’llaniladigan qo’shimcha izolyatsiyasi;
-ikki qavatli izolyatsiya ishchi va qo’shimcha
izolyatsiyalardan tashkil topgan izolyatsiya;
-puhtalangan
izolyatsiya
ikki
qavatli
izolyatsiyani darajasiga ega bo’lgan, yahsxilangan
ishchi izolyatsiyasi.
Izolyatsiyani elektr sxemasi uchta parallel
ulangan shohchalaridan iborat.
Birinchi shoxchada - kondetsatordan (C1) iborat.
Dielektrik izolyasiyasini o’tkazuvchanligini hajmi
bilan tavsiflanadi va geometrik o’lchamlari bilan
aniqlanadigan. Kuchlanish paydo bo’lishi bilan
kondetsator zaryadiga teng bo’lgan, dielektik
polyarizasiya tok hоsil bo’ladi. Undan o’tayotgan tok
impuls hosiyat ega bo’lib - tezkor polyarizatsiya toki (
i b.pol ) deb ataladi.
Ikkinchi
shoxchada-ketma-ket
ulangan
kondensator
(C2)
bilan
faol
qarshiligi
(R2)
joylashgan. Bu shoxcha polyarizasiya jarayonini asta-
sekin o’tish bilan tavsiflanadi. Kondensator (C2)
izolyasiyani tuzilishi va dielektrik hususiyatlariga
bog’liq. Kondensator (C2) vaqt-vaqti bilan o’qlanib
(zaryadkalanib) turadi va shu vaqt zanjirni doimiy
vaqti (t=R2C2) bilan aniqlanadi. O’qlanish vaqti
ko’paygan sari shunchalik qarshilikni (R2) qiymati
katta bo’ladi, ya’ni dielektirik xossalarini sifati yahshi
bo’ladi. Shu shohchadan o’tayotgan tok polyarizatsiya
toki deb ataladi va vaqt o’tishi bilan sekin kamayib
boradi.
Tezkor
polyarizatsiya
tok
bilan
sekin
polyarizatsiya tokini qo’shimchasini, absorbsiya toki
(i abs = i t pol + i s pol) deb ataladi.
O’zgarmas tok izolyatsiyasini faol qarshiligi
(R1) uchinchi shoxchani belgilaydi. Shu shoxchadan
o’tayotgan tok, yorib o’tgazuvchan (Iti) tok deb
ataladi. Yorib o’tgazuvchan tok izolyatsiyasini
maydoniga to’g’ri proporsional bo’lib izolyatsiyasini
qalinligiga esa, teskari proporsional bo’ladi.
O’zgarmas kuchlanish ta’sirida izolyasiya
orasidan o’tib ketayotgan tok (silkinish toki)
absorbsiya toki bilan yorib o’tgazuvchan toklarini
qo’shimchasiga teng (i s=i abs+i tu). Bu tok
polyarizatsiya jarayoniga bog’liq bo’lganligi uchun,
kuchlanish berilgandan keyin bir oz vaqt o’tgandan
so’ng kamayib boradi va yorib o’tgazuvchi tok
qiymatlarigacha
kamayib
boradi.
Izolyasiyani
qarshiligi Ru = U/Is.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
