Hayot faoliyati xavfsizligi va mehnat gigienasining qurulishdagi

Sun’iy  yo‘ldoshli  va  uyali  aloqa  xizmati:  Bu 

turdagi 

stansiyalarning 

ham 

quvvati 

yuqori 

hisoblanadi.  Sun’iy  yo‘ldoshli  aloqa  hizmatining 

quvvati  er  sathiga  etib  kelgunga  qadar  kamayib 

---

ketadi,  shuning  uchun  bu  turdagi  signallarni  ushlab 

olishda  parabolik  antennalardan  foydalaniladi.  Bu 

parabolik  antenna  sun’iy  yo‘ldoshdan  kelayotgan 

signallarni  kuchaytirib  beradi.  Sun’iy  yo‘ldoshdan 

kelayotgan  signallar  er  sathiga  etib  kelgunga  qadar 

insonga ta’sir doirasi kamayib ketadi. 

Bugungi  kunda  butun  dunyo  bo‘yicha  1,4  mln 

uyali aloqa baza stansiyalari mavjud. Uyali aloqa baza 

stansiyalari  erdan  bir  necha  metr  balandlik  (15-

50metr)  da  va  uyali  telefonlar  foydalanuvchining 

o‘zida  bo‘lganligi  uchun  insonga  ta’siri  katta.  Uyali 

aloqa  xizmatining  bir  necha  turlari  mavjud: 

AMPS(analogli), DAMPS(raqamli), CDMA(raqamli), 

GSM  -  900(raqamli),  GSM  -  1800(raqamli). 

O‘zbekistondagi  uyali  aloqa  abonentlarining  soni 

12mln  (1.  01.  2009  y.  dagi  ma’lumotga  ko‘ra)dan 

ortiq  va  ularning  aksariyat  qismi  GSM  tizimi  ostida 

ishlaydi.  GSM  tizimining  GSM  –  1800  tizimi  ostida 

ishlovchi  antennasi  GSM  -  900  tizimiga  qaraganda 

kamroq quvvat sarflaydi. SHuning uchun GSM - 1800 

---

stansiyasi GSM – 900 ga qaraganda kamroq nurlanish 

hosil  qiladi.  Lekin  ovoz  sifati,  ekologik  tozaligi  va 

inson  sog‘ligiga  ta’siri  kamligi  jihatidan  CDMA 

standarti etakchi hisoblanadi. Bu turdagi stansiyaning 

nurlanishi  GSM  –  1800  tizisining  nurlanishiga 

qaraganda  bir  necha  barobar  kam  nurlanish  hosil 

qiladi.  CDMA  tizimining  uyali  telefon  apparati 

nurlanish  quvvati  0,2-0,25Vt  ni  tashkil  qilsa,  GSM 

tizimida esa bu ko‘rsatkich 1-2Vtni tashkil qiladi. Bu 

nurlanish quvvati ham baza stansiyalariga tushayotgan 

yuklamaga  bog‘liq,  ya’ni  yuklama  baza  stansiyaning 

xizmat  doirasiga  kiruvchi  abonentlarning  sonini 

ifodalaydi.  So‘zlashayotgan  abonentlar  soni  qancha 

ortsa,  yuklama  ham  shuncha  ortib  boradi.  GSM 

turdagi 

stansiyalarning 

nurlanish 

quvvatini 

kamaytirish maqsadida bizning yurtimizda ham GSM 

– 900 dan GSM – 1800 ga o‘tish yo‘lga qo‘yilgan. Bu 

baza 

stansiyalarning 

quvvatini 

elektormagnit 

moslashuv  markazi  nazorat  qilib  turadi,  lekin  ruhsat 

berilgan  nurlanish  quvvati  ham  inson  sog‘lig‘iga 

---

salbiy  ta’sir  qilmasdan  qolmaydi.  Ko‘p  qavatli 

binolarga bu kabi baza stansiyalar o‘rnatilgan va o‘sha 

ko‘p  qavatli  binolarning  yuqori  qavatida  yashovchi 

fuqarolar  bosh  og‘rig‘i  bilan  ko‘p  kasallanishadi. 

Bunday  bo‘lishi  tabiiy,  chunki  birgina  abonentga 

xizmat qiluvchi uyali telefonning iste’mol quvvati 2Vt 

(Vatt)ni  tashkil  qilsa,  baza  stansiyasi  esa  bir  nechta 

abonentlarga  xizmat  qilgani  uchun  undan  anchagina 

ko‘proq (20,40,50,100Vt) quvvat iste’mol qiladi. Baza 

stansiyalarining  antennalari  kundan  -  kunga  aloqa 

sifatini  yaxshilash  maqsadida  ortib  bormoqda.  Bu 

masala  bo‘yicha  ko‘pgina  davlatlarda  qarorlar  qabul 

qilingan va unga ko‘ra bog‘cha, maktab, aholi yashash 

binolari,  shifoxonalar  va  shu  kabi  jamoat  joylarga 

o‘rnatish man qilingan. 

Hozirgi  kunga kelib  butun dunyo  bo‘yicha  uyali 

aloqa  abonentlarining  soni  1,9  mlrd  ni  tashkil  qiladi. 

Bizning  yurtimizda  deyarli  har  ikki  kishining  birida 

uyali telefon mavjud. U orqali biz so‘zlashamiz, SMS, 

MMS  maktublar  almashamiz,  internet  va  shu  kabi 

---

ko‘pgina narsalardan foydalanamiz. Uyali telefonidan 

foydalanayotgan  insonga  uning  ta’siri  15  soniyaga 

qadar  sezilmaydi.  Agar  so‘zlashuv  va  foydalanish 

vaqtini oshirsa unda yaqqol o‘zgarish seziladi, chunki 

alfa  to‘lqinlar  miya  faoliyatini  yomonlashtiradi  va 

o‘zining  to‘lqin  hususiyatlarini  namoyon  qila 

boshlaydi,  ya’ni  xotira,  diqqatni  jam  qilish  shu  kabi 

omillarga  bir  oz  vaqtdagina  ta’sirini  o‘tkazadi.  Inson 

tanasining elektromagnit nurlanishlarga eng ta’sirchan 

qismi bosh qismi bo‘lib, aynan shu sohada so‘zlashuv 

olib  boriladi.  Shuning  uchun  u  insonda  nurlanish 

jarayoni 

tezlashishini 

yana 

ham 

orttiradi. 

Mutaxassislar  so‘zlashuv  jarayonidagi  insonning  qon 

bosimini  o‘lchaganida  har  xil  yoshdagilarda  qon 

bosimining  ko‘tarilishini  aniqlagan,  lekin  shu 

yoshdagilarning  ichida  12  yosh  atrofidagi  bolalarda 

qon  bosimining  ko‘tarilishi  biroz  ko‘proq  bo‘lgan. 

Ming 

afsuski, 

hozirgi 

kunda 

uyali 

telefon 

foydalanuvchilarining  aksar  qismini  yoshlar  tashkil 

qiladi. SHuni ta’kidlab o‘tish kerakki, dunyoda har 20 

---

ta  insondan  bittasi  ushbu  mobil  aloqa  nurlanishining 

qurboniga  aylanmoqda.  2000  yilda  Jahon  sog‘liqni 

saqlash tashkiloti uyali telefonlar zarariga oid Evropa 

parlamentiga  taqdim  etgan  hisobotida  insonlarning 

saraton  kasaliga  chalinishida  uyali  telefonlarning 

ta’siri  kuchli  ekanini  ta’kidlagan  edi.  Nemis  Nova 

oliygohi  mutaxassilari  kamerali  va  kamerasiz  uyali 

telefonlarda  elektromagnit  nurlanishi  bo‘yicha  test 

o‘tkazishganda,  kamerali  telefonlarning  nurlanishi 

sodda  uyali  telefonlarga  qaraganda  ko‘proq  bo‘lgan. 

Nurlanish  asosan  uyali  telefondan  so‘zlashuv  vaqtida 

chiqadi, lekin “kutish” xolatida u nurlanishdan butkul 

xalos  bo‘lmaydi,  chunki  uyali  telefon  baza 

stansiyasiga  o‘zining  tarmoq  doirasida  ekanligi, 

qo‘ng‘iroq,  SMS  va  shu  kabi  ma’lumotlarni  qabul 

qilishga  tayyor  ekanligi  haqida  axborot  berib  turadi. 

Buni tunda uyali telefoniga “Budilnik” qo‘yib, yonida 

olib  yotadigan  foydalanuvchilar  bilib  qo‘yishlari 

foydadan holi bo‘lmaydi. Bluetooth foydalanuvchilari 

ham uzoq vaqt davomida undan chiqayotgan bir necha 

---

mVt  quvvat  ham  quloq  va  miya  faoliyatiga  bevosita 

ta’siri  borligini  unutmasligi  kerak.  Bu  kabi 

nurlanishlarni  butunlay  yo‘q  qilishning  iloji  yo‘q, 

chunki  allaqachon  uyali  aloqa  turmushimizning  bir 

qismiga  aylanib  bo‘lgan,  lekin  undagi  nurlanishlarni 

kamaytirishning  iloji  bor.  Bunda  uyali  telefonning 

turiga, antennasining joylashuviga, uzatish quvvatiga, 

tanasining 

materialiga, 

foydalanilayotgan 

aloqa 

operatoriga,  uyali  telefonni  ishlatish  tartibiga  e’tibor 

berish kerak. 

Haqiqiy uyali telefon apparatining ko‘rsatmasida 

“SAR  –  specific  absorption  rate”  degan  ko‘rsatma 

bor.  Bu  uyali  telefonning  nurlanish  quvvatining 

qiymatini  ko‘rsatadi.  Hozirda  SAR=0,8  ga  teng.  3-4 

yil avval 1,2-1,5 gacha bo‘lgan. U qancha kam bo‘lsa 

shuncha yaxshi bo‘ladi.  

Umuman  olganda  aloqa  operatorini  tanlashning 

ahamiyati  yo‘qdek  tuyuladi,  lekin  ular  har  xil 

qurilmalar, 

turli 

quvvatdagi 

antennalardan 

foydalanadi. Bunda CDMA raqamli uyali aloqa tizimi 

---

va  baza  stansiyasi  ko‘p  bo‘lgan  operatorlar  qulay  va 

kam  nurlanishli  hisoblanadi,  chunki  uyali  telefon 

o‘zining  baza  stansiyasidan  qancha  uzoqlashgani 

sayin o‘zidan shuncha ko‘proq nurlanish tarqatadi. 

Uyali telefondan foydalanish tartibiga kelsak, uni 

so‘zlashuv vaqtidagi “kutish” xolatida quloqda emas, 

balki  qo‘lda  ushlab  turish  tavsiya  qilinadi. 

Metropolitenda,  xizmat  doirasidan  tashkarida,  zarur 

bo‘lmasa  tunda,  keraksiz  paytlarda  o‘chirib  qo‘yish 

tavsiya  qilinadi.  Uni  iloji  boricha  qo‘lda  va  yon 

haltada  olib  yurish  lozim.  Ust  kiyimning  ichiga  solib 

yurish tavsiya qilinmaydi. 

Jamoat  joylarida  uyali  telefondan  foydalanishni 

kechga  surgan  maqul,  chunki  avtobus  va  odamlar 

gavjum joyda so‘zlashganda faqat bir insonni emas bir 

nechta  insonni  elektromagnit  nurlanish  bilan  ularni 

zararlagan  bo‘ladi.  SHuningdek  uyali  telefonni  yosh 

bolalardan uzoqda tutish kerak. 

Hulosa  qilib  aytadigan  bo‘lsak,  elektromagnit 

nurlanishning  inson  organizmining  markaziy  nerv 

---

tizimi,  immunitet,  endokrinologik  tizim,  jinsiy 

tizimiga  o‘zining  salbiy  ta’sirini  o‘tkazar  ekan. 

Demak, bu kabi elektrmagnit nurlanish hosil qiladigan 

vositalardan  foydalanishni  mo‘‘tadil  holatga  keltirib 

olsak  ham  o‘zimizni  ham  naslimizni  sog‘ligini 

asragan bo‘lamiz.