Hayot faoliyati xavfsizligi va mehnat gigienasining qurulishdagi

9-MAVZU: EKOLOGIYANING 

HUQUQIY ASOSLARI. 

 

Reja:  

1. Ekologiya huquqi, uning predmeti va ob’ekti. 

2. Ekologik tizim tushunchasi. 

3. Ekologik javobgarlik tushunchasi. 

4. Ekologik ekspertizaning xuquqiy asoslari. 

5. 

Texnologiya 

va 

texnikaning 

ekologik 

ekspertizasi. 

 

Tayanch  iboralar:  ekologiya  huquqi,  ijtimoiy 

ekologiya,  inson  ekologiyasi,  ekologik  ekspertiza, 

---

tabiiy  resurslar,  ekotizim,  ekologik  xamkorlik, 

biomahsuldorlik, ekologik javobgarlik, ekologik zarar. 

 

Ekologiya huquqi, uning predmeti va ob’ekti 

Ekologiya huquqi O’zbekiston huquq tizimining 

yaxlit  tormog’i  hamda  hozirgi  va  kelajak  avlod 

manfaatlari yo’lida jamiyat, tabiat va insonning o’zaro 

ta’siri  sohasidagi  ijtimoiy  (ekologik)  munosabatlarni 

huquqiy jihatdan tartibga soladi. 

«Ekologiya»  so’zi  (grekcha  «osos»  —  uy,  turar 

joy  hamda  «1ogos»  —  ta’limot)  inson  yashaydigan 

uy, joy to’g’risidagi ta’limotni bildiradi. «Ekologiya» 

so’zini  birinchi  bo’lib  nemis  olimi  Ernest  Gekkel’ 

1866 yilda ilmiy muomalaga kiritgan va ushbu termin 

uzoq vaqt tor doirada, ya’ni biologiya fanida qo’llanib 

kelgan,  XX  asrning  ikkinchi  yarmidagana  boshqa 

mamlakatlarda 

ham 

ommalashgan. 

Umumiy 

ekologiya tarkibida uning eng  muhim qismi bo’lmish 

jamiyatning uni o’rab turgan tabiiy muhit bilan o’zaro 

---

ta’siri  haqidagi  ta’limot  —  ijtimoiy  ekologiya  ajralib 

chiqqan. 

Ijtimoiy  ekologiyaning  tarkibiy  qismini  jamiyat 

va  tabiatning  o’zaro  ta’siri  sohasidagi  ijtimoiy 

munosabatlarni  tartibga  soluvchi  normalar  majmui 

bo’lgan huquqiy ekologiya tashkil etadi. 

Ekologik 

munosabatlarni 

tartibga 

soluvchi 

huquqiy  normalarni  o’z  ichiga  olgan  normativ 

huquqiy  hujjatlar  ekologik  huquq  manbalari  sifatida 

tan  olinadi.  Ekologiya  huquqi  manbalariga  qonunlar, 

farmonlar,  qarorlar  va  farmoyishlar,  vazirlik  va 

idoralarning normativ hujjatlari kiradi. 

«Atrof  tabiiy  muhit»  tushunchasi  «tabiat»  va 

«insonni o’rab turgan muhit» tushunchalaridan tashkil 

topgan.  Amaldagi  (milliy  va  xalqaro)  qonunlarda 

«tabiiy muhit» moddiy dunyo tadrijiy rivojlanishining 

oqibati  va  tabiiy  ekologik  tazimlardan  tashkil  topgan 

ob’ekgiv voqelik sifatida tushuniladi. Tor ma’noda bu 

—  inson  yashaydigan,  kam  tegilgan  va  insonning 

xo’jalik  faoliyati  bilan  amalda  o’zgarmagan  tabiiy 

---

yashash  muhiti.  Insonni  o’rab  turgan  muhit  deganda, 

tabiiy 

muhitning 

inson 

faoliyati 

jarayonida 

o’zgartirilgan qismi tushuniladi. 

Xar  bir  fan  sohasida  ijtimoiy  munosabatlarni 

tartibga  solish  jarayonida  o‘z  yo‘nalishlari  ya’ni 

tamoyillariga  ega  bo‘lib,  o‘z  navbatida  xar  bir  fan 

soxasining  maqsad  va  vazifasidan  kelib  chiqadi. 

Ekologiya  xuquqining  tamoyillari  tabiat  jamiyat 

tizmidagi 

o‘zaro 

munosabatlar 

yo‘nalishi 

chegaralarini  belgilab  berishda  ekologik  xuquqiy 

mexanizmning 

barqarorligini 

kafolatlashda 

va 

qonunchilik 

qoida 

talablarining 

ekologik 

munosabatlarini  tartibga  solish  tartibini  belgilashda 

muxim axamiyatga egadir. Bizga ma’lumki ekologiya 

xuquqi  tabiat  bilan  jamiyatning  o‘rtasidagi  o‘zaro 

munosabatlarni 

xuquqiy 

tartibga 

soladi. 

SHu 

jumladan  tabiatning  inkor  etib  bo‘lmaydigan 

qonuniyatlari  va  xarakatlarining  tartibga  soluvchi 

davlat 

qonunlari 

mavjud. 

Ekologik 

xuquqiy 

tamoyillarning  asosiy  vazifasi  shundan  iboratki 

---

qonuniyatlarning ustuvorligini tan olgan xolda jamiyat 

a’zolarining  tabiatga  bo‘lgan  xarakatlarni  ilmiy 

asoslangan  xolda  yo‘naltirishdan  iborat.  Tabiat  va 

jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar juda xilma  – 

xil 

bo‘lganligi 

uchun 

ekologiya 

xuquqining 

tamoyillarini qo‘yidagicha bo‘lishimiz mumkin.  

1. 

Davlat va xuquqning umumiy tamoyillari.  

2. 

Atrof  tabiiy  muxitni  muxofaza  qilishga  oid 

tamoyillar.  

3. 

Tabiiy  resurslardan  oqilona  foydalanishga 

qaratilgan tamoyillar.  

Ekologiy  xuquqi  tizimining  soxasi  sifatida 

ekologiya  munosabatlarni  tartibga  solishda  davlat  va 

xuquqning quyidagi tamoyillaridan foydalaniladi.  



 Qonuniylik  



 Ijtimoiy, adolat.  



 Oshkoralik.