Hayot faoliyati xavfsizligi va mehnat gigienasining qurulishdagi

Yong'nga qarshi to‘siqlar

 

Yong‘inga qarshi to‘siqlar yong‘in sodir bo'lgan 

joylarda  olovni  binoning  boshqa  qismlariga  tarqab 

ketmasligini  ta’minlash  uchun  xizmat  qiladi.  Ular 

umumiy  va  mahalliy  to'siqlardan  iborat  bo'ladi. 

Umumiy  to'siqlar  olovni  binoning  hajmi  bo'yicha 

tarqalishidan  muhofaza  qiladi.  Bunday  to'siqlarga 

yong'inga qarshi devorlar va yuk ko'tarish qobiliyatiga 

ega  bo'lgan  eshik  va  derazasiz  devorlar,  tomyopgich 

plitalar,  himoya  hududlari,  seksiyalar  va  oraliqlar 

misol  bo'ladi.  To'siqlar  joylashgan  hududlar  odatda 

tutundan  himoyalagich,  havo  so'rgich  moslamalar 

bilan  jihozlangan  bo'lishi  lozim.  Ba’zi  hoilarda 

qizigan  havo  yo'lini  to'sish  maqsadida  suv  pardasini 

oqizish  yo'li  bilan  ham  bino  qismlaridagi  haroratning 

---

ko'tarilmasligini  ta’minlash  mumkin.  Mahalliy 

to'siqlarga esa, bino ichidagi o'tda yonmaydigan devor 

va  pardevorlar  hamda  binoning  tomida  joylashgan 

yong'inga  qarshi  parapet  to'siqlar,  shuningdek, 

shamollatish 

qurilmalarida 

va 

havo 

uzatgich 

moslamalarida  o'rnatiladigan  shiber  va  to'sqichlar 

kiradi. Mahalliy to'siqlarning vazifasi yong'inning sirt 

bo'ylab chiziqli tarqalishiga yo'l qo'ymaslikdan iborat. 

Yong'inga qarshi to'siqlar o'zlarining o'tga chidamlilik 

xususiyatlariga binoan uch turga bo linadi va ular 5.3-

jadvalda aks ettirilgan: 

Yong'inga 

qarshi 

devorlar 

odatda 

o'tda 

yonmaydigan, 

tosh 

va 

beton 

ashyolaridan 

tayyorlanishi  va  alohida  poydevorga  ega  bo'lishi 

lozim.  Bunday  devorlar  binoni  qismlarga,  ya’ni 

yong'inga  qarshi  bo'linmalarga  bo'lish  uchun  xizmat 

qiladi. Yong'inga qarshi devorlaming o'tga chidamlilik 

darajasi  2,5  soatdan,  bo'linmaning  ichida  bo'lsa,  0,75 

soatdan kam bo'lmasligi zarur.

 

 

---

5.3-jadval

 

Yong‘inga qarshi to‘siqlarning o‘tga chidamiilik 

xususiyatlari 

 

To‘siqlaming nomi 

To'siq turlari 

1 

2 

3 

Yong'inga qarshi devorlar 

2,5 

0,75 

- 

Tom yopg‘ich plitalar 

2,5 

1,0 

0,75 

Eshiklar, derazalar. 

darvozalar, tutunga qarshi 

qopqalar va h.k. 

1,2 

0,5 

0,25 

Pardevorlar 

0,75 

0,25 

- 

Tambur- shluzlardagi 

eshiklar 

0,75 

0,6 

- 

Devorlar 

0,75 

- 

- 

 

Yong‘inga  qarshi  devorlar  shaxsiy  poydevorga 

ega bo‘lishi bilan bir qatorda, bino balandligi bo‘yicha 

uzluksiz  davom  etishi  va  tom  yopgich  qurilma 

yonuvchi ashyo bilan qoplangan bo‘lsa, uning sirtidan 

60  sm  ga  baland  bo‘lishi  va  agar  qiyin  yonuvchi 

ashyolar bilan qopiangan bo‘lsa, 30 sm ga ko'tarilgan 

bo‘lishi  shart.  Agar  tom  yopg‘ich  qurilma  o‘tda 

yonmaydigan  ashyolardan  tarkib  topgan  bov‘lsagina, 

---

yong‘inga  qarshi  devorlar  tom  sirtidan  ko‘tarilmagan 

holda  bajarilishi  mumkin.  Yong‘inga  qarshi  devorlar 

yong‘ln paytida ularga tayanib turgan tom yopgich va 

boshqa  qurilmalami  qulab  tushgan  chog‘ida  ham 

mustahkam tura olish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak. 

Yong‘inga  qarshi  devorlarda  eshik  qo‘yish  ayrim 

holatlarda  ruxsat  etiladi,  ammo  bu  eshiklar  albatta 

maxsus,  yong‘inga  chidamli  qilib  tayyorlangan 

bo‘ladi va ularning o‘tga chidamlilik darajasi kamida 

1,2 soatga  teng  bo‘lishi  shart.  Bunday  eshiklar  metal 

karkasdan  tayyorlanib,  ikkala  tomonidan  po‘lat 

tunuka  bilan  qoplanadi  va  orasi  o‘tda  yonmaydigan 

mineral  paxta  va  boshqa  issiqlik  saqlagich  ashyolar 

bilan  to‘ldiriladi.  Bular  o‘tda  yonmaydigan  eshiklar 

turiga  kiradi.  Yong‘inga  qarshi  devorlarda  zarurat 

bo‘lganda ochilmaydigan derazalar qo‘yilishiga ruxsat 

etiladi va ularning o‘tga chidamlilik darajasi 1,2 soat 

dan  kam  bo‘lmasligi  lozim.  Odatda,  ular  olovga 

chidamli  bo‘lgan  shisha  bloklar  yoki  shisha 

profilitlardan tayyorlanadi. 

---

Yong‘inga qarshi tomyopgich plitalar deb,  o‘tda 

yonmaydigan  ashyolardan  tayyorlangan  va  tutun 

o‘tkazmaydigan,  o‘tga  chidamlilik  chegarasi  0,75 

soatdan  kam  bo‘magan  yaxlit  qurilmalarga  aytiladi. 

Bunday  qurilmalar  yong‘in  paytida  binoning  yuqori 

qavatidan xonalarga tutun va yong‘inning me’yordagi 

vaqt  davomida  o‘tmasligini  ta'minlash  maqsadida 

qo‘llaniladi. Odatda, bunday plitalar o‘tga chidamlilik 

darajasi  1  dan  V  gacha  aniq  bo‘lgan  bino  va 

inshootlarda  o‘rnatiladi.  Bu  toifadagi  sanoat 

korxonalarining  o‘tga  chidamlilik  darajasi  I  va  II 

bo‘lgan  yer  osti  qavatlarida,  yonuvchi  moddalar 

joylashgan  xonalarda  yoki  yong‘in  xavfi  mavjud 

bo‘lgan  ishlab  chiqarish  jarayonlari  kechadigan 

xonalardagi  tom  yopgich  qurilmalarning  o‘tga 

chidamlilik  chegarasi  1  soatdan  kam  bo‘lmasligi  va 

o‘tga chidamlilik darajasi III, IV va V bo‘lgan bino va 

inshootlarda  esa  0,75  soatdan  kam  bo‘lmasligi  shart. 

Yong‘inga  chidamli  tom  yopgich  plitalar  uch  turga 

bo‘linadi: o‘tga  chidamlilik darajasi  2,5  soatdan  kam 

---

bo‘lmasa  1-turga,  1  soat  bo‘lganda  2  turga  va  0,75 

soatga  teng  bo‘lsa  3  turga  kiradi.  Ular  yonmaydigan 

ashyolardan tayyorlanadi va me’yor talab etgan o‘tga 

chidamlilik  muddati  davomida  yong‘inning  bino 

qavatlari  bo‘yicha  tarqalib  ketmasligini  ta’minlash 

uchun xizmat qiladi. 

Yong'inga  qarshi  tom  yopgich  plitalarda  qoida 

bo'yicha  tuynuk  qo'yilmaydi.  Lekin  tuynuk  qo‘yish 

lozim bo‘lsa, ular yong‘inda yonmaydigan qopqoqlar 

yoki  maxsus  klapanlar  bilan  himoyalanadi.  Bunday 

toifadagi  tom  yopgich  plitalarning  ishlatilish  sohalari 

maxsus  hamda  tarmoq  qurilish  me’yorlari  va 

qoidalarida  me’yorlanadi.  Bu  xildagi  tom  yopgich 

plitalaming  eng  ko'p  tarqalganlari  2-  va  3-turlari 

hisoblanib,  ular  asosan  I  va  II  darajali  o‘tga 

chidamlilikka  ega  bo‘lgan  bino  va  inshootlarning 

yerto'la 

hamda 

chordoq 

tomlarini 

yopishda 

qo‘1laniladi. 

Agar  qolgan  barcha  qavatlaming  tom  yopgich 

plitalari o‘tda yonmaydigan ashyolardan tayyorlangan 

---

va  xonaning  shifti  bo‘yicha  tuynuksiz  yaxlit 

o‘matilgan  bo'lsa  hamda  o'tga  chidamlilik  darajasi 

0,75  soatdan  kam  bo'lmasa,  ular  yong‘inga  qarshi 

to'siq  vazifasini  o‘tashi  mumkin.  Yong‘inga  qarshi 

ishlaydigan 1-turdagi tom yopgich plitalar, asosan, bir 

qavatli  sanoat  korxonalari  va  omborxonalardagi 

yong‘inga 

qarshi 

bo'linmalar, 

seksiyalar 

va 

hududlaming  tomini  yopishda  qo'llaniladi,  chunki 

ularning devorlari ham shu toifadan bo‘lib, bir xildagi 

o'tga  chidamlilik  darajasiga  ega.  I  va  11  darajaii 

yong'inga  chidamli  binolarning  yerosti  va  barcha 

qavatlaridagi  yong'inga  qarshi  ishlaydigan  tom 

yopgich  plitalarining  o'tga  chidamlilik  darajasi,  eng 

kamida  1  soatga,  III  va  V  darajaii  o'tga  chidamli 

binolarda  esa  0,75  soatdan  kam  bo'lmasligi  kerak. 

Evakuatsiya  yo'llari  (yo'laklar,  zinapoya  va  dahliz) 

ustidagi  tom  yopgich  plitalar  yong'inga  qarshi  to'siq 

vazifasini  o'taydi,  shu  boisdan  ular  o'tga  chidamli 

ashyolardan  tayyorlangan  bo'lishi  va  yong'in  paytida 

kamida 2,5 soat ustuvor tura olishi lozim. 

---