Hayot faoliyati xavfsizligi (O`quv qo`llanma) toshkent 2019

Termik ta’siri - teri to`qimasining hujayrasini qizishidan kuydirishigacha olib kelishi mumkin.
Elektrolitik ta’siri - organizmning suyuqliklari parchalanishi natijasida qonning va hujayralarning kimyoviy va fizik xususiyatlari o`zgarilishi kuzatiladi.
Biologik ta’siri - tanani bioenergetik jarayonini buzilishi, ya’ni tirik hujayralarni to`lqinlanishi va mushaklarni keskin qisqarishiga olib keladigan holat.
Elektr tok bilan shikastlanishni ikki turini ko`rsatish mumkin: elektr jarohat va elektr zarb.
Elektr jarohatlanishi - insonni tanasini ayrim joylarini shikastlanishi, elektr kuyishi, elektr belgilari va terini metallanishini ko`rinishlariga ega.
Inson tanasidan tok o`tishi natijasida tanani qizishi - elektr kuyish deb ataladi. Tanani ichki va tashqi qismi kuyishi mumkin (4-, 4.1- va 4.2-rasmlar). Jarohat olish sharoitlariga ko`ra kontakt yoyi va aralash kuyishlarga ajratiladi.

4- rasm. Inson tanasidan tok o`tishi natijasida tanani elektr kuyishi.

Teri yuzasidagi kul rang yoki oq-sariq rangli dog`lar elektr belgilar deb ataladi. Shu dog`lar tanani elektr o`tkazgich qismlar bilan tutashgan joylarda hosil bo`ladi. Ular ko`pincha og`riqsiz bo`ladi, vaqt o`tishi bilan o`tib ketadi(4.1-rasm). Tok ta’sirida metallarni zarrachalari bo`g`lanib, teri yuzasini qoplab oladi. Lat yegan qismini yuzasi g`adir-budir bo`lib qoladi.

4.1-rasm. Yashin shakldagi elektr belgili ko`rinishi.

Shu holat elektr metallanish deb ataladi(4.2-rasm). Bu holat inson tanasi uchun xatarli emas, lekin ko`zni metallanishi xavfli bo`ladi.

4.2-rasm. Tok ta’sirida teri yuzasini elektr metallanishi.

Yuqorida aytilgandan tashqari, mexanik shikastlanishlar va elektroftalmiya ham elektr jarohatlanishiga kiradi. Tok o`tishi vaqtida mushaklarni keskin qisqarishi natijasida terini, qon tomirlarini va nervlarini yorilishiga, suyaklarni sinishiga va tobiqlarni chiqishiga sabab bo`ladi. Yoydan chiqayotgan ultrabinafsha nurlari natijasida ko`zni shamollashi elektroftalmiya deb aytiladi.

Elektr tokni ta’siri natijasida tirik to`qimalarni to`lqinlatib, mushaklarni keskin qisqartirishiga olib keladigan holat elektr zarb deb ataladi. Odamni tok urish holati to`rt darajada baholanadi: