Hayot faoliyati xavfsizligi (O`quv qo`llanma) toshkent 2019

5.6-rasm. 2, 5, 8 litr hajmga ega bo`lgan karbon kislotali o`t o`chirgichlarning umumiy ko`rinishi.

Suyultirilgan SO₂ nihoyatda tezlik bilan bug`lanishi hi-sobiga qorsimon massaga aylanadi. Nihoyatda sovuq bo`lganligi uchun elektr qurilmasiga yo`naltirilgan taqdirda uni o`rab sovutadi (uning sovuqligi-81°C atrofida bo`ladi) va havo o`tkazmaganligi sababli o`chirishga erishiladi. Bu o`t o`chirgichlarning son ko`rsatkichlari uning hajmini bildiradi.

Sanoatda karbonat kislotali, zambilg`altaklarga o`rnatilgan 25, 50 1 va undan katta hajmdagi turlari ham mavjud. Bundan tashqari tarkibiga galogenlar qo`shilgan o`t o`chirgichlardan ham keng foydalaniladi. Asosiy xususiyati shuki, ular kimyoviy reaksiyani to`xtatishi mumkin..
Maxsus kimyoviy vositalar yordamida o`chirish. Yonuvchi metallarni o`chirish juda mushkul ish. Bunday yonuvchi metallar qatoriga kaliy, natriy, litiy, sirkoniy, magniy va boshqalarni kiritish mumkin. SC>2 magniyning yonishini tezlashtirib yuboradi. Yonayotgan metallga suv sepib o`chirmoqchi bo`lsangiz, unda portlash ro`y berib, metall parchalari ancha uzoq masofalarga tarqalib, yonish zonasini kengaytirib yuboradi. Hattoki, qum ham yonayotgan metall ta'siriga tushib qolishi va qumning parchalanishi kuzatiladi. Bunda sof kremniy birikmalari hosil bo`ladi. Kremniy namlikni o`ziga tortib, reaksiyaga kirishadi, natijada yonuvchi va zaharli kremniy oksidi hosil bo`ladi. Shuning uchun bunday metallarni o`chirishda maxsus kimyoviy kukunlardan foydalaniladi. Asosan kukunsimon grafit, Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>, MgCO<sub>3</sub>, MgO<sub>2</sub> va ulaming aralashmalari, shuningdek, suyultirilgan inert gazlardan foydalanish mumkin.
Avtomatik o`t o`chirish vositalari. Avtomatik o`t o`chirish tizimiga sprinkler qurilmalari kiradi. Sprinklerlar asosan yong`in xavfi yuqori bo`lgan sanoat korxonalariga o`rnatiladi. Mashinasozlik korxonalari yong`inga uncha xavfli bolmaganligi sababli, unga sprinkler qurilmalari o`rnatilmaydi.
Sprinkler qurilmalari o`rnatiladigan xonalarga yoki sexlarga bosim ostida suv o`tkazuvchi quvurlar o`tkaziladi va bu quvurlarga sprinkler boshchalari o`rnatiladi. Mabodo yong`in sodir bo`lsa, issiqlik ta'sirida sprinkler ishga tushadi, ya'ni suv chiqish teshigi ochilib, suv sepa boshlaydi. Uning suv chiqarish teshigidan ma'lum masofada o`rnatilgan doira shaklidagi to`siq suvni keng ko`lamda sachrashini ta'minlaydi; Har bir sprinkler boshchasi 6-9 m<sup>2</sup> maydonga suv sachratib, o`t o`chirishni ta'minlaydi. Bunday qurilmalar o`rnatilgan korxonalarda sodir bo`lgan yong`inlarning 90 % shu qurilmalar o`t o`chirish komandalari kelgunda qadar o`chirishga ulgurgani aniqlangan. Sprinkler qurilmasining asosiy ishchi qismi sprinkler boshchasi hisoblanadi. Uning bir tomoni rezbali qilib tayyorlangan. Shu tomonini suv o`tkazuvchi quvurga burab o`rnatib qo`yiladi. Uning ikkinchi tomoniga bronzadan qilingan xalqa, xalqa tutqichi oxiriga esa deflektor o`rnatilgan. U sprinkler boshchasi teshigidan chiqadigan suvga to`siq vazifasini bajaradi. Suv deflektorga urilib bar tornonga yoyilib sochiladi. Bronza xalqa sprinkler boshchasiga yupqa metalldan qilingan diafragmani qisib turadi. Diafragma o`rtasida teshik qolib, u shisha klapan bilan berkitilgan. Bu klapanni yupqa plastinka ushlab turadi. Plastinka asosi xalqa bi­lan yengil eruvchan modda yordamida yopishtirib qo`yilgan. Yengil eruvchan moddaning eruvchanligi sharoitga moslab tanlanishi mumkin. Shundan keyin sprinkler boshchasi ma'lum maydon bo`ylab suv sepa boshlaydi.
Sprinkler tizimiga keltirilgan suv ma'lum qurilmalar orqali o`tganligi sababli, bu qurilmalar yong`in chiqqanini bildiruvchi sirena bilan signal beradi. Sprinkler qurilmalari bilan bir qatorda drencher qurilmalaridan ham keng foydalaniladi. Drencher qurilmalarining sprinklerdan asosiy farqi shuki, unda yengil eruvchan qulfli qurilma o`rnatilmaydi. Ularni ishlatish asosan suv o`tkazish kranlarini ochish yo`li bilan amalga oshiriladi.