Hayot faoliyati xavfsizligi. Fuqaro muhofazasi

3-MAVZU. TERRORIZM VA AHOLI MUHOFAZASI.

Terrorizm lotincha “Terror” so‘zidan olingan bo‘lib, siyosiy, diniy, mafkuraviy va maqsadlarga erishish uchun shaxsning hayoti, sog‘ligiga xavf tug‘diruvchi, mol-mulk va boshqa moddiy boyliklarni yo‘q qilish xavfini keltirib chiqaruvchi hamda davlatni, xalqaro tashkilotni, jismoniy yoki yuridik shaxsni biron-bir harakatlar sodir etishga yoki sodir etilishidan tiyilishga majbur qilishga, xalqaro munosabatlarni murakkablashtirishga, davlatning suvirentetini, xududiy yaxditligini buzishga, xavfsizligiga putur etkazishga, qurolli majorolar chiqarishni ko‘zlab ig‘vogarchilik qilishga, aholini qo‘rqitishga, ijtimoiy, siyosiy vaziyatlarni beqarorlashtirishga qaratilgan.
Shunday ekan, har qanday terakt dunyodagi barcha davlatlar va xalqlar uchun ham o‘ta xavfli jinoyatlardan biri sifatida qoralanib kelishi bejiz emas. Buning misoli sifatida 1999 yilda Toshkent ko‘chalarida terror qurboni bo‘lgan ko‘plab yurtdoshlarimizni, 2000 yilning yozida Sariosiyo va Burchmullo tog‘laridagi janglarda terrorizmga qarshi kurashda halok bo‘lgan jasur askarlarimizni, 2004 yilning 29 – 30 mart va 1 aprel kunlari mamlakatimizda sodir etilgan mudhish terrorchilik harakatlari oqibatida 9 nafar ichki ishlar xodimi va besh nafar fuqarolarimizni va 13 may ( 2005 y.) kuni Andijon shahrida davlatimizning konstitutsion tizimiga qarshi sodir etilgan terroristik harakat oqibatida halok bo‘lgan 169 nafar fuqarolarni keltirishimiz mumkin. Yaqinda (2010 yil 29 mart) Moskva metrosida terroristlar tomonidan tashkil etilgan 2 ta portlash natijasida 40 kishining hayotdan ko‘z yumushi, 120 kishining yarador bo‘lishi, 30 – 31 mart ( 2010 yil) kunlari Dog‘istondagi potrlash natijasida 12 kishining halok bo‘lishi va 30 kishining yarador bo‘lishi, 5 aprelda (2010 yil) Ingushiyaning Karobulog‘ida bo‘lib o‘tgan terrorchilar bilan bo‘lgan to‘qnashuvda 2 millitsionerning o‘ldirilib, 13 kishining yarador bo‘lishi, shu kunlarda Ukrainada millatlararo terroristik to‘qnashuvlar natijasida 6 mingga yaqin kishining vafoti, minglab begunoh fuqarolarning yarador bo‘lishi kabi hodisalar buning yaqqol misolidir.

Demak, terrorizmning bosh quroli va maqsadi – bu terakt atrofida har xil fitnalar uyushtirish, do‘q – po‘pisa qilish, millionlab odamlarni ko‘rqitish, ularda vahima uyg‘otishdan iboratdir.

Biz esa o‘z yurtimizning sodiq fuqarolari ekanmiz, har qanday yovuz niyatli oqim va hiylagarlar xalqimizning nafratiga uchrashi shubhasizdir. Bunga misol qilib, 2005 yil 13 may kuni Andijon shahrida sodir etilgan terroristik harakatning davlatimiz qurolli kuchlari va mard fidoiy o‘g‘lonlarimizning bir jonu bir tan bo‘lib barbod etganliklarini olishimiz mumkin.

Bugungi kunga kelib, yurtimiz aholsies sarosimali gaplargaberilmasligi juda ibratli va muhimdir. Bu esa xalqimizning jasurligi, mardligi, e’tiqodi butun ekanligidan dalolatdir. Chunki, O‘zbekistan Respublikasi terrorizm balosiga tag – tugi bilan barham berilishi tarafdori.

Shuning uchun ham yurtboshimiz Andijon shahrida bo‘lib o‘tganterroristik harakat haqida milliy axborot agentligi va chet el jurnalistlar va ommaviy axborot vositalari xodimlariga bergan javoblarida “Tinchlikni saqlash, uni mustahkamlash, har bir O‘zbekistonlik fuqarolar uchun kundalik ishimizga, muqaddas burchimizga aylanishi kerak” deganlari bejiz emas edi.

G‘arazli maqsadlarda qilinayotgan informatsion xurujlarga,uydirma va mish – mishlarga berilmasdan, sodir bo‘layotgan voqealarga ochiq ko‘z bilan qarab, mamlakatimiz osoyishtaligi yo‘lida hushyorlik ko‘rsatish har birimizning muqaddas burchimizga aylanishi kerak.

Andijon voqealari bo‘yicha olib borilayotgan tergov ma’lumotlari asosida aniq aytish mumkin, deb qayd etadi. Prezident I.Karimov xalqaroaxborot agentligi va jurnalistlarga bergan intervyusida “Har tomonlama puxta tayyorlangan bu jinoiy harakatlarning ildizi mamlakatimiz tashqarsiesda joylashgan xalqaro terroristik va ekstremistik markazlarga bevosita borib taqalmoqda. Buni tasdiqlaydigan dalil isbotlar yetarli”. Buning dalili sifatida Yevropaning “Demokratik davlat”, deb atalgan Angliyaning poytaxti London markazida “Hizbut tahrir” diniy ekstremistik tashkilotning joylashgani, shu joydan turib o‘z tashviqotini olib borayotgani, jangarilarni yollayotgani va ularni tayyorlayotgani, ularni dunyoning turli burchaklariga jo‘natayotgani, shuningdek, navbatdagi terrorchilik harakatlariga hozirlik ko‘rish uchun mablag‘lar to‘plamoqda. Andijon voqealari ham “Hizbut tahrir” tarmoqlarining tarqalish tendensiyasini tasdiqlamoqda. Tekshiruv natijalari shuni ko‘rsatmoqdaki, Andi-jondagi qurolli hujumlarning asosiy tashkilotchsies “Akromiylar” deb atalgan guruh bo‘lgan. Uning ekstremistik rahbarlari dastlab “Hizbut tahrir” dan chiqqan va hozir ham shu tashkilot mafkurasining ashaddiy tarafdorlari hisoblanadi.

Hizbut tahrirning Britaniya bo‘limi terrorchilari turlimamlakatlardagi teraktlarda ko‘p bor qatnashgan. Jumladan, Britaniyalik tahlilchi Maykl Vaynning tasdiqlashicha, 2004 yil 29 aprelda Tel – Avivdao‘zini portlatib yuborgan terrorchi Asif Xonif va uning sherigi Umar XonSharif aynan shu tashkilot bilan aloqada bo‘lgan. Ularning ikkalasi hamBuyuk Britaniya fuqarosi bo‘lgan. (“Britaniyalik shahidlar darvozasi”,www.ist.org, 2004 yil may).

Shuni alohida qayd etish joizki, hozirgi kunda xalqaro terroristik va ektremistik markazlar o‘ziga xos kuch – qudratga ega bo‘lib, terroristikharakat xalqaro umumbashariy muammoga aylandi. Buning oldi olinmasa,jahonda juda katta ko‘ngilsiz voqealarni sodir etishi tabiiydir.

Sababi birinchidan, terrorizm va ekstremizm jahon jamoatchiligining dushmani bo‘lgan narkotika bilan  bevosita bog‘liq. Ikkinchidan, ularni o‘z vaqtida mablag‘ bilan ta’minlab turadigan markazlar mavjud. Uchinchidan, ular terroristik harakatlarniolib borishuchun malakali kadrlar tizimiga ega. To‘rtinchidan,ular jahonning qaysi joyidaqo‘poruvchilik,terroristikharakatnitashkil qilishlariborasidamaxsus dasturiga ega.Beshinchidan, ular terroristik, qo‘poruvchilik ishlarini olib borish uchun zamonaviy qurol - aslahalar bilan ta’minlangan.

Shuning uchun ham jahon hamjamiyati va tinchliksevar kuchlarningasosiy vazifasi o‘z mamlakatlari ichida va mamlakatlarda sodir etilayotgan terroristik harakatlarning tashkilotchilari kimlar, bunday qo‘poruvchilikishlariga kimlar rahnomalik qilmoqda, ularni mablag‘ va hozirgi zamon qurollari bilan ta’minlayotgan manbalar, sodir etilayotgan terroristik harakatlarning tashkilotchilari kimlar, bunday qo‘poruvchilik ishlariga kimlar rahnomalik qilmoqda, qo‘poruvchilik sodir etuvchilar kimlar tomonidan qaysi lager va poligonlarda tayyorgarlikdan o‘tmoqda, kabi savollarga biz va jahon jamoatchiligi javob izlashi va bunday savollarning yechimini topish uchun jahon hamjamiyati birlashib harakat qilmog‘i darkor.

Hozirgi kunda terrorizmning asosiy maqsadi – O‘zbekistonda hukmsurayotgan tinchlik va osoyishtalikni, jamiyatimizda barpo etilayotganbunyodkorlik muhitini, hamda bugun biz barpo etayotgan farovon va osudahayotni buzish, o‘z izmida huquqiy demokratik jamiyat qurayotgandavlatimizga rahna solish, tanlagan yo‘limizdan chalg‘itishga harakatqilishdan iboratdir.

Tinch osoyishta yashayotgan odamlarimizning yuragiga vahima va qo‘rquv solish hisobidan ularning ertangi kunga bo‘lgan ishonchini yo‘qotish, odamlarni bir – biriga qarshi ko‘yish, yurtimizda, mintaqamizda o‘z manfaatini, o‘z siyosatini o‘tkazishdan iborat.

Shuning uchun barchamiz O‘zbekistonda yuz bergan terrorchilik harakatlari xalqimiz turmushi, an’analari, uning eng nozik his –tuyg‘ularini hisobga olgan holda yuzaga kelganini, ya’ni Islom dinixalqimiz hayoti va qalbidan chuqur o‘rin egallagani bilan bog‘liq bo‘lganislom olamidan ustalik bilan foydalanayotganligini alohida ta’kidlash kerak. Binobarin terrorchilar irodasi bo‘sh, iymoni sust, dunyoqarashi shakllanib yetmagan odamlarning zaif tomonidan ayyorlik bilan foydalanib, o‘z jinoyatkorona qilmishlarini din nomidan xaspo‘shlashga intilmoqdalar. Bunga misol qilib mamlakatimizda sodir etilgan 1999 yilgi fevral voqealarini, 2001 yil 11 sentyabrda AQSH poytaxtida samolyotlar vositasida qo‘shaloq savdo palatalarining portlatilib, minglab begunoh kishilarning hayotiga zomin bo‘lganliklarini ko‘rsatish mumkin.

Xalqaro terrorizmning qonli izi qit’alarni egallagan ekan, bu ofatning har qaysi mamlakat, har qanday xalq hayotiga tahdid solishi mumkinligi, eng qudratli va rivojlangan davlatlar ham uning zarbasidan chetda qolmaganligi bugungi kunda hammaga ayon bo‘lmoqda. Ayni vaqtda u ichki siyosiy barqaror mamlakatlarda ham paydo bo‘la boshladi.

Terrorchilik harakati dunyoning qaysi mamlakatida amalgaoshirilmasin, bugungi kunda ularning barchasi bir zanjirga bog‘langanki, bu kabi harakatlar ortida yuqorida qayd etganimizdek, ma’lum markazlardanboshqariladigan ekstremistik kuchlar turgani va ushbu maqsadlar ular uchunkatta mablag‘lar ajratilgani ochiq oydin ko‘rinmoqda.

Bunga biz 2010 yilning iyun oyida Qirg‘izistonda ro‘y berganvoqealar, qirg‘iz xalqi bilan o‘zbek xalqi o‘rtasidagi qonli to‘qnashuvningham orqasida juda katta ekstremistik – terroristik kuchlar yotganini,ularning bu qonli voqealarning sodir etish uchun oylab tayyorgarlik ko‘rganligi buning dalilidir. Sababi, o‘zbek xalqi bilan qirg‘iz xalqi asrlar davomida bir – biri bilan do‘st – birodar bo‘lib yashagan. Yuz bergan fojiaga qirg‘iz xalqi ham, u yerda yashayotgan o‘zbek millati ham sababchi emas. Bu chetdan turib tashkil qilingan va boshqarilgan qo‘poruvchilik harakatlaridir, deb qayd etildi.

Jahon terrorizmining boshliqlaridan biri bo‘lgan marhum BenLadenning narkobiznes va terrorchilik harakatlaridan keladigan bir yillik daromadi 8 milliard dollarni tashkil qilar edi. Hozirgi vaqtda Afg‘oniiston jahonda ishlab chiqarilayotgan narkotik moddalarning 85 foizini ishlab chiqarmoqda. Afg‘onistonda bir kilogramm narkotik 600 – 700 dollar tursa, ushbu bir kilogramm narkotik moddani O‘sh shahriga olib kelsa 16 ming dollar, Ashxabodda 30 ming dollar, Rossiyaning barcha shaharlarida bir kilogrami 150 ming dollar, Yevropa shaharlarida esa 200 – 250 ming dollar qiymatga ega. O‘tgan yili Bolqon yarimorolida joylashgan Kosova mamlakati o‘zining hududidan 52 tonna geroinni tranzit tariqasida o‘tkazgani uchun 3,5 milliard dollar foyd olgan. Bu mablag‘ Kosova mamlakatining 1,5 yillik davlat byudjetiga tengdir.

Yana shuni qayd etish joizki, hozirgi kunda Yer yuzida narkobiznesda aylanayotgan pul mablag‘i dunyo aholsiesning oziq – ovqat, kiyim – kechak, turar joy, ta’lim tizimi va tibbiy xizmatga sarflanayotgan harajatlardan ancha ko‘pligi qayd etilmoqda. Mana shu mablag‘larning hammasi jahon terrorizmini mablag‘ bilan qo‘llab – quvvatlashga sarflanmoqda. Ushbu mablag‘lar hisobidan dunyo miqyosida katta talofatlar sodir etilmoqda. Ma’lumotlarga qaraganda, hozirgi kunda dunyoda 500 dan ortiq terrorchilik tashkilotlari va estremistik yo‘nalishdagi guruhlar mavjud bo‘lib, ularning aksariyati narkobiznes bilan bevosita yoki bilvosita bog‘liqdir. Oxirgi 10 yil ichida ular tomonidan dunyoda 6 mingdan ziyod terrorchilik va teraktning amalga oshirilishi natijasida 20 mingga yaqin odam halok bo‘ldi. Birgina 2004 yil sentyabr oyida Bislon maktabida sodir etilgan terrorchilik natijasida 333 kishi hayotdan ko‘z yumdi. Shularning 186 tasi gunohsiz go‘dak bolalardir.

2014 yilning dekabr oyida Pokistonda maktabda sodir etilgan terroristik harakat natijasida 142 ta gunohsiz go‘dak bolalarning halok bo‘lishi terrorizm tomonidan sodir etilgan fojeali voqealardandir.

Xulosa qilib aytganda, bashariyat uchun o‘ta xavfli bo‘lgan terroristik va ekstremistik harakatlarni bartaraf qilish yo‘lida jahonhamjamiyati oldida quyidagi vazifalar turibdi:

1. Jahon terrorizm va ekstremizmini mablag‘ bilan ta’minlabturadigan markazlarni aniqlash va ularni tez orada yo‘qotish lozim;

2. Terrorizmni hozirgi zamon qurollari bilan ta’minlab turadiganmanbalarini aniqlab, ularga zarba berish choralarini ko‘rish zarur.

3. Dunyoda terrorizmni mablag‘ bilan ta’minlashga ko‘maklashayotgan narkobiznes yo‘nalishiga zarba berish taqazo etiladi;

4. Terrorizm va ekstremizmning barcha xalqlar uchun nihoyatda xavfliumumbashariy muammo ekanligini yosh avlodga tushuntirish va ular qalbida vatanparvarlik ishonch, e’tiqod tuyg‘ularining shakllanishiga alohida e’tibor qaratish lozim.